آیا مردم « قهرمان» را می‌بینند
واكنش‌ها به دريافت جايزه بزرگ هيات داوران جشنواره كن به اصغر فرهادي
تينا جلالي
شنبه عصر (به وقت محلي) مراسم اختتاميه جشنواره كن در سالن «گرند لومير» شهر ساحلي كن برگزار شد و فيلم «تيتان» ساخته «ژوليا دوكورنو» (كارگردان زن فرانسوي) توانست برنده نخل طلايي از اين رويداد سينمايي شود.
درحالي‌كه تا روز پاياني جشنواره كن و در جمع‌بندي‌هاي جدول منتقدان امير جديدي براي بازي در فيلم «قهرمان» شانس بيشتري براي كسب جايزه بهترين بازيگر مرد از اين رويداد سينمايي داشت و حتي اين تصور به وجود آمده بود كه طبق روال ديگر فيلم‌هاي فرهادي، اميرجديدي هم بهترين بازيگر كن مي‌شود اما در نهايت بر خلاف پيش‌بيني‌ها اين خود اصغر فرهادي بود كه در موفقيتي تازه برنده جايزه بزرگ اين رويداد سينمايي شد. اين كارگردان سرشناس سينماي ايران براي فيلم «قهرمان» به صورت مشترك با فيلم «كوپه شماره 6» به كارگرداني «يوهو كاسمانن» جايزه بزرگ هيات داوران را از هفتاد و چهارمين جشنواره فيلم كن دريافت كرد؛ جايزه‌اي كه به لحاظ ارزش و اعتبار بعد از نخل طلا قرار مي‌گيرد و براي نخستين بار به سينماي ايران تعلق گرفته است. حالا مي‌توانيم بگوييم دريافت جايزه ويژه از سوي هيات داوران كن هم نشان از حسن توجه و محبوبيت اين سينماگر ايراني در كن دارد و هم جايگاه اين سينماگر را در جهان تثبيت‌تر از قبل مي‌كند. مروري بر افتخارات و جوايز اصغر فرهادي نشان مي‌دهد كه او اكثر ساخته‌هايش را در كن رونمايي كرده و پيش از اين در سال ۲۰۱۶، جايزه بهترين فيلمنامه جشنواره فيلم كن را براي نگارش فيلمنامه فيلم «فروشنده» دريافت كرده بود. از سوي ديگر در سال ۲۰۱۲ براي فيلم «جدايي نادر از سيمين» برنده جايزه اسكار بهترين فيلم خارجي‌زبان، برنده جايزه بهترين فيلم خارجي گلدن‌گلوب (براي كارگرداني و نويسندگي فيلم جدايي نادر از سيمين) شد. همچنين در هشتاد و نهمين دوره جوايز اسكار، «فروشنده» به نويسندگي و كارگرداني وي توانست جايزه اسكار بهترين فيلم خارجي‌زبان را كسب كند. دريافت خرس نقره‌اي جشنواره فيلم برلين به عنوان بهترين كارگردان براي فيلم «درباره الي» و خرس طلايي جشنواره فيلم برلين به خاطر فيلم «جدايي نادر از سيمين» از ديگر دستاوردهاي اوست. (اين جوايز جداي از جايزه‌هايي است كه نصيب بازيگران فيلم‌هاي او شده است.)
با فيلم‌هايم آگاهي‌بخشي مي‌كنم
اما فرهادي پس از دريافت جايزه بزرگ جشنواره فيلم كن براي فيلم «قهرمان» در سخنان كوتاهي با تشكر از دست‌اندركاران جشنواره كن و هيات داوران گفت: «از تهيه‌كننده اين فيلم و خانواده‌ام و مخصوصا دخترم تشكر مي‌كنم كه ترغيبم كرد اين قصه را بسازم. الان كه اينجا ايستاده‌ام ياد 36 سال قبل در ذهنم تداعي مي‌شود كه يك بچه 13 ساله بودم و در شهري كه به دنيا آمدم با كمترين امكانات اولين فيلم كوتاه خودم را ساختم، من 36 سال است كه جز نوشتن و فيلم ساختن كار ديگري نكردم با همه محدوديت‌ها، مشكلات و فشارها و گرفتارهايي كه مي‌توانست مرا از اين مسيري كه داشتم منصرف كند تا اين فيلم‌ها را نسازم و شما هم نبينيد اما به اميد اينكه با هر فيلمي كه مي‌سازم، پرسش‌هايي را از شرايط تلخ اجتماعي كه اطرافم هست، با تماشاگر‌ها به اشتراك بگذارم تا با فكر كردن آنها به يك راه‌حل برسم؛ باز اين مسير را ادامه دادم. اميدوارم كه بتوانم با وجود همه فشارها و مشكلات ادامه دهم چون ايمان دارم يكي از راه‌هاي نجات كشورم، آگاهي‌بخشي است».
قرار بود داور جشنواره كن باشم
فرهادي همچنين در نشست خبري بعد از اختتاميه گفت: «فكر مي‌كردم به خاطر شيوع كرونا اين جشنواره برگزار نشود، اصلا قرار بود كه داور اين فستيوال باشم ولي وقتي از من دعوت كردند به آنها گفتم فيلم دارم. به هر حال خوشحالم كه اين فستيوال برگزار شد و براي اولين‌بار فيلمم را در اين جشنواره با مردم ديدم.»
از توانايي امير جديدي كم نشد
همان‌طوركه اشاره شد بعضي رسانه‌هاي خارجي پيش‌بيني كرده بودند شانس اصلي جايزه بهترين بازيگر مرد امير جديدي باشد و حتي رقباي سرسخت او را آدام درايو يكي از اين بازيگران فيلم «آنت» و بنيسيو دل تورو براي بازي در فيلم «گزارش فرانسوي» مي‌دانستند ولي در آخر حدس و گمان‌ها درست نبود و اين جايزه به كيلب لندري جونز بازيگر «نيترام» اهدا شد. «نيترام» فيلمي از سينماي استراليا به كارگرداني جاستين كرزل است. اما نكته جالب واكنش و كامنت‌هاي كاربران در فضاي مجازي بود كه ناراحتي خود را از عدم دريافت جايزه امير جديدي به وضوح ابراز مي‌كردند. در اين ميان كاربري نوشت: «ناراحت نباشيد، اشكالي نداره، چيزي از ارزش‌ها و توانايي امير جديدي كم نشده» به اين صورت شهاب حسيني همچنان تنها بازيگر ايراني برنده جايزه كن است.
اما هيات داوران جشنواره كن امسال عبارت بودند از: «ميلن فارمر» خواننده و بازيگر كانادايي- فرانسوي، «مگي جيلنهال» بازيگر، تهيه‌كننده، فيلمنامه‌نويس و كارگردان اهل امريكا، «متي ديوپ» كارگردان و بازيگر فرانسوي- سنگالي، «جسيكا هاسنر» كارگردان، تهيه‌كننده و فيلمنامه‌نويس اتريشي، «ملاني لورن» بازيگر، كارگردان و فيلمنامه‌نويس فرانسوي، «كلبر مندونسا فيليو» فيلمساز برزيلي، «طاهر رحيم» بازيگر فرانسوي و «سانگ كانگ- هو» بازيگر اهل كشور كره‌جنوبي با رياست هيات داوران «اسپايك لي» كارگردان امريكايي.
آيا تغيير دولت تاثيري در سرنوشت «قهرمان»
دارد؟
حالا كه فيلم قهرمان در جشنواره كن جايزه دريافت كرده اين پرسش به وجود مي‌آيد كه چه زماني قرار است هموطنان داخلي اين فيلم را ببينند و آيا قهرمان نماينده سينماي ايران به اسكار معرفي مي‌شود؟ آيا تغيير دولت تاثيري در سرنوشت اين فيلم خواهد داشت؟ حسين معززي‌نيا منتقد سينما لحظاتي بعد از اختتاميه در واكنش به اين موضوع نوشت: «فيلم قهرمان، كار جديد اصغر فرهادي به‌طور مشترك (با يك فيلم فنلاندي) برنده جايزه بزرگ هيات داوران جشنواره كن شد. اين جايزه با وجود اينكه جايزه اصلي جشنواره نيست و مشترك هم داده شده، ولي به‌هرحال به اعتبار فيلم كمك خواهد كرد، باعث دعوتش به جشنواره‌هاي ديگر امسال خواهد شد تا به تدريج در جشنواره‌هاي منطقه امريكاي شمالي هم ديده شود و امكان رقابت در رشته بهترين فيلم غيرانگليسي‌‌زبان را در مراسم‌هاي آخر سال پيدا كند. اين باعث بالا رفتن شانس قهرمان براي حضور در فهرست نامزدهاي اسكار هم خواهد شد، اما البته كه براي قرارگيري در مجموعه فيلم‌هاي غيرانگليسي‌‌زباني كه توسط اعضاي آكادمي داوري خواهند شد بايد ابتدا از سوي كشور سازنده به آكادمي معرفي شود و اين بستگي به نمايش عمومي فيلم در سينماهاي كشور و همچنين معرفي رسمي از سوي ايران دارد كه با توجه به تغيير دولت و سرنوشت نامعلوم وزارت ارشاد آينده، فعلا وضعيت مبهمي دارد.»
در تيرگي آسمان، نفسي به شوق بركشيم
اما در پي موفقيت سينماي ايران در جشنواره كن پيام‌هاي تبريكي براي اصغر فرهادي نوشته شد. بهمن فرمان‌آرا، رضا كيانيان، پرويز پرستويي، هنگامه قاضياني، طناز طباطبايي، فاطمه معتمدآريا، بهرام رادان، سحر دولتشاهي، هومن سيدي، جواد عزتي، صابر ابر، هومن بهمنش، نويد محمدزاده، بهنوش طباطبايي، تورج اصلاني، عليرضا خمسه و… در پيام‌هايي به عوامل اين فيلم و اصغر فرهادي تبريك گفتند. كانون كارگردانان سينماي ايران، محمدمهدي عسگرپور دبير جشنواره جهاني فيلم فجر، فرشته طائرپور رييس انجمن كارفرمايي تهيه‌كنندگان (اكت) طي پيام‌هايي دريافت جايزه بزرگ جشنواره كن را براي فيلم «قهرمان» به اصغر فرهادي تبريك گفتند.
عسگرپور نوشت: «خوشبختانه باز هم سبب‌ساز افتخاري بزرگ براي فرهنگ و هنر ايران شديد. موفقيت جنابعالي با فيلم «قهرمان» در هفتادوچهارمين دوره جشنواره بين‌المللي فيلم كن، مايه فخر جهاني سينماي ايران شد، اين افتخار را به شما و همكاران‌تان صميمانه تبريك مي‌گويم و اميدوارم همچنان بدرخشيد».
در نوشتار فرشته طائرپور، رييس انجمن كارفرمايي تهيه‌كنندگان (اكت) آمده: «فرهادي عزيز، در چيرگي اخبار ناخوشايندِ حال و احوال جسمي و روحي هموطنان، در تلخاي شيوع ركود و بحران در سينماي عزيز ايران، در وانفساي ابتلاي روزافزون سينماگرانِ درحالِ كاري كه شايسته تزريق واكسن شناخته نشدند و در تيرگي آسماني كه بر استيصالِ هنرمندان مي‌افزايد، خبر موفقيت فيلم «قهرمان» در فستيوال جريان‌ساز «كن»، چون ستاره‌اي درخشيد و سرهاي ما را به سوي آسمانِ بالا برد تا درخشش آن را ببينيم، نفسي به شوق بركشيم و خدا را براي شادي و اميدي كه در جان‌مان جرقه زد، شكر گوييم. موفق بماني، قهرمانِ سينماي ايران». در بخشي از نوشتار كانون كارگردانان نيز آمده: «در اين روزهاي سخت و دشوار براي مردم و سينماي ايران، خبر موفقيت فيلم شما در جشنواره كن باعث خوشحالي و افتخار است». همچنين ايسنا نوشت: سفارت فرانسه در تهران در توييتي به دست‌اندركاران فيلم قهرمان به كارگرداني اصغر فرهادي بابت دريافت جايزه بزرگ هفتاد و چهارمين دوره جشنواره كن تبريك گفت: «سينماي ايران باز هم در كن افتخار آفريد. تبريك به دست‌اندركاران فيلم «قهرمان» به كارگرداني اصغر فرهادي كه جايزه بزرگ هفتاد و چهارمين دوره جشنواره كن را به خود اختصاص داد.»
اتفاقي ويژه براي فيلمساز زن فرانسوي
در طول بيش از هفت دهه برگزاري جشنواره كن تنها دو فيلمساز زن توانسته‌اند جايزه نخل طلاي بهترين فيلم را به خود اختصاص دهند، «جين كمپيون» كارگردان اهل كشور استراليا نخستين زني بود كه در سال ۱۹۹۳ با فيلم «پيانو» اين جايزه را البته به صورت مشترك با فيلم «بدرود معشوقه من» ساخته «چن كايگه» هنگ‌كنگي كسب كرد. به نوشته ايسنا حالا «ژوليا دوكورنو» اولين زن در تاريخ جشنواره فيلم كن است كه به تنهايي موفق به كسب جايزه نخل طلاي بهترين فيلم مي‌شود. در مراسم اختتاميه هفتاد و چهارمين دوره كن، پس از ۲۸ سال جايزه نخست اين رويداد سينمايي به يك فيلمساز زن تعلق گرفت و «ژوليا دوكورنو» موفق شد با فيلم «تيتان» نخل طلا را به خانه ببرد تا به اين صورت اين فيلمساز فرانسوي نخستين زني باشد كه در كن به تنهايي (و به صورت مشترك) برنده نخل طلا مي‌شود. البته در سال ۲۰۱۳ نيز هيات داوران جشنواره فيلم كن به رياست «استيون اسپيلبرگ»، در اقدامي جالب نخل طلاي بهترين فيلم را به «عبدالطيف كشيش» كارگردان و «ادل اگزاركوپولوس» و «لئا سيدو» دو بازيگر اصلي فيلم «آبي گرم‌ترين رنگ است» اعطا كرد.
فيلمساز برنده نخل طلا كيست؟
«ژوليا دوكورنو» ۳۷ ساله نخستين فيلم بلند خود را در سال ۲۰۱۶ با عنوان «خام» ساخت كه در جشنواره كن، جايزه هيات داوران انجمن بين‌المللي منتقدان (فيپرشي) را كسب كرد و «تيتان» برنده نخل طلاي ۲۰۲۱، دومين فيلم بلند او محسوب مي‌شد. داستان فيلم «تيتان» از اين قرار است كه پس از وقوع مجموعه‌اي از جرايم غيرمنتظره، يك پدر با پسرش كه براي ۱۰ سال گم شده بود، متحد مي‌شود. «ونسان لندون»، «آگاته روسل»، «گيرانس ماريلير» و «لايس سلامي» بازيگران اين فيلم هستند.
اما كلام آخر
حالا ديگر بعد از گذشت نزديك به دو دهه از اولين فيلم بلند سينمايي فرهادي، آنچه آشكارا در جهان فيلم‌هايش ديده مي‌شود، سوداي او براي كمك به توزيع آگاهي از طريق ايجاد فضايي باز براي گفت‌وگو است. او در آثارش، از همان «رقص در غبار» تا اين آخري «قهرمان» همواره گفت‌وگو را به جاي خشم و خشونت پيشنهاد كرده و در هر فيلم با تجربه و مهارتي رشد يافته‌تر به اين دغدغه پرداخته است. او مساله گفت‌وگو دارد؛ گفت‌وگويي ميان انسان‌ها كه لازمه‌اش تساهل است و شنيدن صداي مخالف و گشاده‌رويي در برابر هم؛ فرهادي از اين رهگذر رسيدن به فضايي را در افق فيلم‌هايش نويد مي‌دهد كه در آن آزادانه مي‌توان با هر مخالفي مكالمه كرد و به روي هم لبخند زد. تو گويي «سوداي مكالمه، خنده، آزادي» *نام كتابي از ميخاييل باختين با ترجمه محمدجعفر پوينده.
فهرست كامل برندگان جشنواره كن 2021
نخل طلا «تيتان» ساخته «ژوليا دوكورنو»
جايزه بزرگ هيات داوران: «قهرمان» ساخته اصغر فرهادي و «كوپه شماره 6» به كارگرداني «يوهو كاسمانن»
جايزه هيات داوران: «زانوي احمد» به كارگرداني «ناداو ليپيد» و «مموريا» ساخته «آپيچاتپونگ ويراستاكول»
بهترين بازيگر مرد: «كال لندري جونز» براي فيلم «نيترام»
بهترين بازيگر زن: «رناته رينسو» براي فيلم «بدترين آدم دنيا»
بهترين كارگرداني: «لئو كاركس» براي فيلم «آن»
بهترين فيلمنامه: «ماشين من را بران» به كارگرداني «ريوسوكه هاماگوچي»
دورين طلا (بهترين فيلم اول): «مورينا» ساخته «آنتونتا آلامات»
نخل طلاي بهترين فيلم كوتاه: «تمام كلاغ‌ها در دنيا» ساخته «تانگ يي»
تقدير ويژه در بخش فيلم كوتاه: «آسمان آگوست» ساخته ياسمين تنوچي
نخل طلاي افتخاري براي ماركو بلوكيو
«زمين بازي» ساخته لورا وندل برنده فيپرشي
«پرها» ساخته عمر الزهيري جايزه فيپرشي
براي موفقيت فيلم «قهرمان» در كن
ماندگار در تاريخ
مهرزاد دانش
براي ما كه در جشنواره كن حضور نداشتيم و فيلم‌هاي جشنواره را نديديم، امكان ارزيابي فيلم‌ها و به تبع داوري‌ها وجود ندارد و اين مهم را بايد به بعد از تماشاي فيلم‌ها در فرصت مقتضي موكول كرد. در عين حال براي بسياري از ما ايرانيان، موفقيت فيلم قهرمان اصغر فرهادي در كسب جايزه بزرگ هيات داوران اين جشنواره (كه آن را به طور مشترك با فيلم كوپه شماره ۶ (يوهو كوسمانن) دريافت كرد) فارغ از ارزيابي‌اي كه بعد از تماشاي فيلم خواهيم داشت، نكته‌اي خوشايند است. به هر حال در روزگاري كه مردم ايران با انواع ناخوشايندي‌ها درگير هستند (تنگناهاي معيشتي، فشار كرونا، مرگ بسياري از هموطنان مبتلا به بيماري، معضل واكسن، برق، تحريم، كم‌آبي، بي‌درايتي‌هاي مديريتي، گسست‌هاي اجتماعي و…) اين نوع خبرهاي خوش مي‌توانند التيامي در حد و حدود خودشان داشته باشند.
اما راستش ماجرا محدود به افتخار به يك هموطن موفق در عرصه جهاني فرهنگ نيست. اصغر فرهادي، جدا از ايراني بودنش، يك فيلمساز موفق جهان امروز است كه با تلفيق دشوار دو نوع رويكرد سينمايي، رويكرد سبك كلاسيك قصه‌گوي امريكايي و رويكرد هنري سينماي مدرن اروپايي، بر بزنگاه‌هاي موقعيتي/اخلاقي انسان معاصر مكث مي‌كند و پيش‌باورهاي ذهني مخاطبش را به چالش مي‌كشد و دغدغه وجداني او را به فضاي پيراموني‌اش برمي‌انگيزاند.
كارنامه موفق فرهادي در اين مسير كه البته قله‌هاي اوجي همچون درباره الي و… و جدايي نادر از سيمين در آن جايگاه خاص خود را دارند، از او شمايلي آفريده است كه حس مثبت هر سينمادوستي را به خود جلب مي‌كند. ما سينمادوست‌ها، همان‌طور كه ديگر فيلمسازان موفق قرن حاضر را از آندري زوياگنينتسف گرفته تا الكساندر پين دوست داريم و آثارشان را با علاقه دنبال مي‌كنيم، فرهادي را هم حرمت مي‌گذاريم و به تعقيب پيگيرانه فيلم‌هايش مشغوليم و در عين حال نگاه تحليلي خود را هم حفظ مي‌كنيم و صدالبته هموطن بودن‌مان با او، همدلي‌اي را هم برمي‌انگيزد كه قاعدتا درباره ديگران وجود ندارد.
منتها اين هموطن بودن او با برخي ايرانيان، خودش فضايي غريب را پديد آورده كه شايد كمتر درباره نسبت همتاهاي جهاني او با هموطنان‌شان جاري باشد. در اين فضاي غريب، برخي هم هستند كه علنا و رسما، از كاميابي او سر در گريبان بغض و تنفر و لودگي فرو برده‌اند كه اگرچه درباره او و ديگر فيلمسازان موفق اين ديار تازگي ندارد، اما امسال در ماجراي جشنواره كن، از حاشيه‌سازي‌هايي نوين رونمايي كردند كه كمتر در كارنامه حاشيه‌پردازي‌هاي‌شان سابقه داشت. تا پيش از اين، عموم بغض‌داران به فرهادي، جريان‌هاي تماميت‌خواه داخلي بودند كه با انواع و اقسام برداشت‌هاي غريب و انگ‌هاي عجيب به تقبيحش مي‌پرداختند. اما اكنون افزون بر آن، برخي، براساس رويكردي كه قصد تحقير و تقبيح سينما و سينماگران مستقل چند دهه اخير را با هدف مثلا مقابله با سيستم دنبال مي‌كند، با سوال و توييت و استناد بي‌ربط اما پرطمطراق به واژه‌ها و معناها خواستند او را در وادي‌اي قرار دهند كه عملا ادامه كار فيلمسازي‌اش را در ايران ناممكن سازد كه با هوشمندي فرهادي ناكام ماندند و برخي كم‌مايه‌ها هم كه رسانه را با لب خزينه گرمابه زمان كودكي‌شان اشتباه گرفته‌اند، به لودگي و مسخرگي و شايعه‌پراكني لغزيدند كه خب حدشان هم بيش از اين نيست.
حاشيه‌ها (چه لودگي‌ها و چه سياست‌بازي‌ها) جزو جدايي‌ناپذير جشنواره‌ها هستند و با گذر زمان هم اغلب از ياد مي‌روند، آنچه مي‌ماند متن است: خود فيلم‌ها و سازندگان‌شان كه ارزش و بسامدشان در عمق تاريخ ثبت مي‌شود. كارنامه سينمايي فرهادي و شخصيت او، از همين زمره است.
منبع: روزنامه اعتماد 28 تیر 1400 خورشیدی