پنجشیر، آزمون بزرگ طالبان
طالبان متعهد به گفت‌وگو مي‌ماند يا براي قدرت باز هم متوسل به سلاح مي‌شود
شهاب شهسواري
طالبان كه بعد از تصرف كابل مدعي پايان جنگ و پيروزي بر اشغالگران شده بود، حالا آماده مي‌شود تا بار ديگر جنگ داخلي در افغانستان را از سر بگيرد. سخنگويان طالبان گفته‌اند كه نيروهاي اين گروه شبه‌نظامي به سمت ولايت پنجشير، واپسين ولايتي كه از سلطه اين گروه در امان مانده است حركت مي‌كنند تا «چه از طريق گفت‌وگو چه از طريق جنگ» اين منطقه را از سلطه ساكنانش خارج كنند. احمد مسعود، فرمانده نيروهاي مستقر در پنجشير اما در گفت‌وگوهايي كه در روزهاي گذشته با رسانه‌هاي بين‌المللي از جمله الشرق‌الاوسط و رويترز داشته است، تاكيد مي‌كند كه هدف او از سازماندهي مقاومت در پنجشير جلوگيري از تشكيل يك حكومت تماميت‌خواه در كابل است، او در گفت‌وگو با الشرق‌الاوسط گفته است «آماده گفت‌وگو با طالبان براي تشكيل يك دولت فراگير و همه‌شمول است، اما آنچه براي ما قابل قبول نيست تشكيل يك حكومت افراط‌گرا است كه تهديدي خطرناك نه تنها براي افغانستان بلكه براي تمام منطقه و جهان است.» طالبان كه در روزهاي گذشته، با ادعاي عفو عمومي و پايان جنگ، وعده گفت‌وگو براي تشكيل دولت همه‌شمول مي‌داد، حالا براي جنگي تازه در خاك افغانستان با هموطنان خويش آماده مي‌شود.
در حالي كه ناتو رسما عمليات خود در افغانستان را پايان داده است و دولت امريكا هم تمامي نيروهاي خود را از خاك افغانستان خارج كرده است، نحوه برخورد طالبان با مقاومت پنجشير به يك آزمون بزرگ براي اين گروه شبه‌نظامي تبديل شده است. اينكه بعد از دو دهه ادعاي مبارزه با اشغالگران خارجي، آيا طالبان آماده زمين گذاشتن سلاح نبرد و پرداختن به امور كشور است يا اينكه همچنان دنبال جنگ، خشونت و خونريزي عليه هموطنان خود در پنجشير براي يكدست كردن اقتدارش در افغانستان.
هموطن يا «دشمن شرير»
اين‌بار طالبان، نيروهاي مقاومت محلي را «دشمن شرير» توصيف كرده است، عبارتي كه اين گروه شبه‌نظامي مدعي مبارزه براي استقلال افغانستان، حتي در مورد نيروهاي امريكايي اشغالگر هم استفاده نمي‌كرد. بعد از آنكه جمعه هفته گذشته، بسم‌الله خان محمدي، وزير دفاع دولت پيشين افغانستان اعلام كرد كه نيروهاي مقاومت مردمي توانسته‌اند سه ولسوالي در شمال كابل را از سلطه شبه‌نظاميان طالبان خارج كنند، ذبيح‌الله مجاهد، سخنگوي طالبان كه به تازگي به سمت وزارت «فرهنگ» و اطلاع‌رساني طالبان منصوب شده است در حساب كاربري خود در شبكه اجتماعي توييتر نوشت: «ولسوالي‌هاي بنو، پل حصار و ده صلاح بغلان به گونه كامل از وجود دشمن شرير تصفيه شد.» احمد مسعود، رهبر مقاومت خيزش مردمي در پنجشير مي‌گويد كه اين سه ولسوالي توسط نيروهاي او آزاد نشده بودند، بلكه نيروهاي محلي بعد از مشاهده ميزان خشونت و اقدامات غيرانساني توسط طالبان، به صورت خودجوش جهت آزادي اين سه ولسوالي اقدام كرده‌اند. حساب كاربري الاماره در توييتر كه به عنوان رسانه رسمي طالبان فعال شده است، روز شنبه مدعي شد كه صدها جنگجوي طالبان به سمت پنجشير حركت كرده‌اند. اين رسانه طالبان نوشته است: «بعد از اينكه مقام‌هاي محلي اين منطقه حاضر به تسليم مسالمت‌آميز ولايت نشدند، نيروهايي بر تصرف اين منطقه اعزام شده‌اند.»
به گفته ذبيح‌الله مجاهد اين نيروها از «بدخشان، تخار و اندراب در نزديك پنجشير مستقر شده‌اند و … دشمن در داخل پنجشير تحت محاصره قرار دارد.» وي در عين حال به‌رغم تهديد و استفاده از تعبير «دشمن شرير» براي شهروندان كشورش نوشته است: «امارت اسلامي تلاش دارد تا مشكل از راه مسالمت‌آميز حل شود.» خبرگزاري رويترز به نقل از يكي از نزديكان احمد مسعود، رهبر مقاومت در پنجشير نوشته است كه به رغم ادعاي طالبان، هنوز هيچ نيرويي از سمت اين گروه وارد پنجشير نشده است و تاكنون هيچ درگيري ميان نيروهاي مقاومت در پنجشير و شبه‌نظاميان طالبان رخ نداده است. امرالله صالح معاون اول رييس‌جمهور سابق افغانستان نيز در توييتي تاييد كرد كه طالبان به دروازه‌هاي پنجشير رسيده است، اما براساس گزارش‌هاي محلي هنوز درگيري رخ نداده است. با اين حال احمد مسعود به طالبان هشدار داده است كه اقدام نظامي در دره پنجشير باعث جنگ داخلي خواهد شد، چرا كه ساكنان اين منطقه و نظاميان افغانستان در كنار او آماده مقاومت هستند.
به‌رغم اين تهديدها، رهبر مقاومت در ولايت پنجشير تاكيد دارد كه تسليم زور نمي‌شود، هر چند در صورت پذيرش شرايطي حاضر است با طالبان در مورد حكومت آينده افغانستان وارد گفت‌وگو شود. احمد مسعود، رهبر مقاومت خيزش مردمي افغانستان در پنجشير به رويترز مي‌گويد: «ما مي‌خواهيم به طالبان بفهمانيم كه تنها مسير موجود از طريق گفت‌وگو است. ما نمي‌خواهيم جنگي در بگيرد.» مسعود در مورد نيروهايي كه تحت فرماندهي او در پنجشير جمع شده‌اند، مي‌گويد: «هدف آنها دفاع است، مي‌خواهند مبارزه كنند و در مقابل حاكميت يك رژيم تماميت‌خواه مقاومت كنند.»
پنجشير: دژ تسخير ناپذير
مشخص نيست احمد مسعود، تا چه زماني قصد داشته باشد به مقاومت ادامه دهد و ياران و متحدان او تا چه اندازه به آرمان مقاومت‌شان دلبسته باشند. اما دره پنجشير به دليل موقعيت جغرافيايي ويژه خود، همواره به عنوان دژ تسخيرناپذير مقاومت افغانستان شناخته شده است. اين منطقه چه در دوران اشغال افغانستان توسط اتحاد جماهير شوروي سوسياليستي و چه در دوران سلطه طالبان بر خاك افغانستان در دهه 1990 از گزند مهاجمان وقت در امان مانده بود. احمد شاه مسعود، پدر فرمانده كنوني نيروهاي مقاومت خيزش مردمي در پنجشير، به دليل دو دهه مقاومت در اين منطقه محصور در ميان كوهستان در مقابل نيروهاي ابرقدرت وقت شرق و طالبان، تا زمان ترورش دو روز مانده به حملات تروريستي به برج‌هاي تجارت جهاني نيويورك در 9 سپتامبر 2001 به عنوان اسطوره مقاومت افغانستان شناخته مي‌شد. احمد مسعود، فرزند او اما گفته است كه حتي حاضر است از خون پدرش نيز بگذرد و با طالبان براي تشكيل يك حكومت همه‌شمول مذاكره كند.
پنجشير دره‌اي است طويل و كوهستاني و فوق‌العاده صعب‌العبور. اين ولايت به تسخيرناپذيري شهره است و از آن به عنوان مركز مقاومت در مقابل نيروهاي شوروي سابق و بعد طالبان ياد مي‌شود. مي‌توان اين را يكي از دلايلي دانست كه طالبان تلاش كرد از راه گفت‌وگو كنترل پنجشير را به دست بگيرد. علاوه بر اين، حمله به پنجشير ممكن است پيامدهاي سنگيني براي طالبان داشته باشد، از جمله فراهم شدن امكان حمله به آنها در ديگر مناطق افغانستان، مثل حملات اخير در بغلان كه كنترل سه ولسوالي از دست طالبان خارج شد. در جاي جاي اين منطقه كوهستاني هنوز مي‌توان بازمانده‌هاي خودروهاي زرهي بازمانده از دوران اشغال شوروي را ديد كه در عمليات متعدد براي تصرف اين منطقه منهدم شده‌اند. به نوشته رويترز، يك منبع در پنجشير به اين رسانه گفته است كه دست‌كم 6000 نيروي آماده به نبرد در پنجشير مستقر هستند.
منبع: روزنامه اعتماد 2 شهریور 1400 خورشیدی