تضمین برجام ممکن است؟
عباس عبدي
يكي از نكاتي كه سكانداران جديد سياست خارجي كشور در موضوع مذاكرات هسته‌اي و برجام بر آن تاكيد مي‌كنند، تامين ضمانت براي اجراي اين توافق است. در واقع كاري كه ترامپ كرد و بدون اينكه ايران از تعهدات مندرج در سند برجامي عدول كرده باشد، امريكا را از آن خارج كرد، نشان داد كه نقض اين توافقنامه هيچ آثار حقوقي بر نقض‌كننده ندارد و ايران از اين نظر زيان ديده است. بنابراين بازگشت به برجام بدون حل اين نقص بي‌معنا خواهد بود. از سوي ديگر اين هدف در چارچوب كنوني برجام تامين نخواهد شد، زيرا به عللي ايالات متحده حاضر به پذيرش آن نيست. به همان عللي كه از آن خارج شد. اين را بارها گفته‌ام كه حتي اگر ترامپ هم رييس‌جمهور نمي‌شد، به احتمال فراوان دموكرات‌ها نيز با ايران در موضوع برجام به بن‌بست مي‌رسيدند و شايد از طريق سازوكار ماشه براي خلاص شدن از برجام گام برمي‌داشتند. اين وضعيت محصول ناديده گرفتن روح برجام و نكات نانوشته آن است كه به احتمال زياد شفاهي يا به‌طور ضمني اظهار شده است. در واقع برجام يك گام مهم و اوليه از مجموعه اقدامات و توافقات منطقه‌اي بوده است و اگر قرار بود كه موضوع هسته‌اي حل شود و ساير مسائل باقي بمانند و حتي تشديد شوند، طبعا طرف مقابل به اين وضع تن نمي‌داد كه نداد. بنابراين اجراي برجام را چگونه مي‌توان تضمين كرد؟ به يك معنا هيچ تضمين رسمي و حقوقي براي آن وجود ندارد و در عين حال راه براي تضمين سياسي آن پابرجاست. تضمين رسمي وجود ندارد، چون براي اين كار ايران بايد با ايالات متحده مستقيما و در چارچوبي فراتر از 1+5 مذاكره و توافق كند. ظاهرا ايران به عللي اين امر را نمي‌پذيرد. پس امريكايي‌ها هم دليلي نمي‌بينند كه به تنهايي آن را تضمين حقوقي و رسمي كنند. ضمن اينكه براي تضمين رسمي و حقوقي يا بايد مراجع قانونگذاري امريكا، يعني سنا يا كنگره آن را تاييد كنند يا آنكه رييس‌جمهور از اختيارات خود استفاده كند كه اولي تقريبا ممكن نيست و دومين راه را در چارچوب فعلي برجام نمي‌پذيرند. همچنانكه گفته مي‌شود حتي دولت بايدن حاضر نشده است كه خودش هم تا پايان چهار سال تضمين اجرا دهد، چه رسد به اينكه احتمال بازگشت ترامپ يا جمهوري‌خواهان وجود دارد. پس چه بايد كرد؟ آيا برجام را بايد كنار گذاشت و منتفي شده منظور كرد؟ آيا اين توافق از ابتدا اشكال داشت و نبايد انجام مي‌شد؟ پاسخ بنده اين است كه تضمين اجراي برجام از طريق موازنه قواست. به عبارت ديگر مثل توافق در آتش‌بس است. هنگامي كه دو كشور آتش‌بس مي‌كنند، ضمانت اجراي آن پاسخ متقابل است. به عبارت ديگر طرفين به اين نقطه رسيده‌اند كه امكان پيشروي ندارند، پس بهتر است كوتاه بيايند و در گام اول آتش‌بس كنند .
ولي اگر يك طرف آن را نقض كرد، اين حق براي طرف مقابل است كه آنان نيز نقض كنند. در آتش‌بس نمي‌نويسند كه اگر يك طرف نقض كرد، طرف مقابل چه خواهد كرد، بلكه اين مفهوم به‌طور ضمني وجود دارد. پس چرا زماني كه ترامپ خارج شد، طرف ايراني تغيير سياست نداد؟ به اين علت كه ايران پيش‌تر از كارت‌هاي منطقه‌اي خود استفاده كرده بود و كارت جديدي نداشت كه رو كند و اتفاقا طرف امريكايي هم متوجه اين مساله بود. به همين علت است كه ايران تاكنون حاضر نشده برجام را رسما كنار بگذارد در حالي كه هزينه تحريم‌ها را مي‌پردازد. شايد بهترين راه‌حل ماجرا اين باشد كه ايران يك طرفه اعلام كند كه در صورت نقض برجام از سوي طرف مقابل، ايران نيز متقابلا و به سرعت واكنش مناسب نشان داده و فلان يا بهمان كار را انجام خواهد داد و اين تنها راه تضمين‌پذيري برجام است. لذا وقت خود را براي گرفتن تضمين‌هاي رسمي نبايد تلف كرد. تضمين در قدرت است، اگر داريد همان را تضمين توافق كنيد .
منبع:روزنامه اعتماد 12 آبان 1400 خورشیدی