سارا معصومی

هفتمین دور مذاکرات برای احیای توافق هسته‌ای میان ایران و 1+4 و ایالات متحده عصر روز گذشته با برگزاری جلسه اختتامیه کمیسیون مشترک برجام به پایان رسید و گفته شد که مذاکرات هفته آینده از سر گرفته خواهد شد.

ماراتن این دور از مذاکرات از روز دوشنبه 8 آذرماه آغاز و با تشکیل جلسات مداوم دو کارگروه رفع تحریم و هسته‌ای در چهار روز گذشته ادامه پیدا کرد. علی باقری‌کنی، رییس هیات مذاکره‌کننده ایران که از ابتدای هفته گذشته (6 آذرماه) وارد وین شده بود تا شامگاه گذشته زنجیره‌ای از دیدارهای دو و چندجانبه را با مقام‌های اتحادیه اروپا، چین، روسیه و تروییکای اروپایی پیش برد. درحالی‌که روز دوشنبه پس از برگزاری نشست افتتاحیه کمیسیون مشترک برجام که نخستین رویارویی هیات مذاکره‌کننده جدید ایران با 1+4 در قالب مذاکرات چندجانبه بود، فضای مثبتی بر روند پیش رو سایه انداخته بود، نشست اختتامیه در فضایی مبهم و البته نه چندان دوستانه به پایان رسید.

در وین چه گذشت؟ 
این دور از مذاکرات وین نخستین دور در دولت جدید ایران بود و همین مساله کوبرگ را به زیر ذره‌بین دوربین و رصد عکاسان و خبرنگاران برد. همزمان سابقه علی باقری، معاون سیاسی وزیر خارجه در مخالفت با برجام در شش سال گذشته به علاوه حضور او در تیم مذاکره‌کننده ایران در دوره محمود احمدی‌نژاد، پیش‌فرض‌هایی را هم درباره رویکرد او در این رایزنی‌ها و موضع‌گیری‌ها ایجاد کرده بود. پس از جلسه افتتاحیه کمیسیون مشترک برجام دو خبر امیدواری‌ها به این دور از رایزنی‌ها را تقویت کرد: موافقت ایران با شالوده و بستر قرار دادن نتیجه رایزنی‌های شش دور نخست مذاکرات و همچنین تشکیل جلسه کارگروه هسته‌ای با فاصله 24 ساعت پس از جلسه کارگروه تحریم.
با این وجود با تشکیل نخستین جلسات این دو کارگروه در روزهای سه‌شنبه و چهارشنبه هفته گذشته بدبینی جای خوش‌بینی اولیه را گرفت. یکی از ویژگی‌های این دور از مذاکرات، هجوم انتشار اخبار غیررسمی از هر دو سوی میز در رسانه‌ها و فضای مجازی بود. به عنوان نمونه تنها ساعاتی پس از دیدار دوجانبه علی باقری با انریکه مورا (معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا) برخی خبرنگاران ایرانی اخباری از جزییات اختلاف میان این دو منتشر  و همزمان خبرنگاران رسانه‌های غربی هم از روایت دیگری رونمایی می‌کردند. این رویه در روزهای چهارشنبه و پنجشنبه‌ شدت بیشتری گرفت و حتی برخی موضع‌گیری‌های دو طرف هم از سوی خبرنگاران در فضای مجازی منتشر شده و طبیعتا به عنوان پیام ایران به طرف مقابل یا برعکس به داخل اتاق مذاکرات هم راه پیدا کرد.
روز پنجشنبه در‌حالی‌که مهم‌ترین پرسش پیش رو این بود که در جلسات پشت درهای بسته در دو کارگروه رفع تحریم و هسته‌ای چه می‌گذرد و دو طرف در میدان عمل، هفتمین دور مذاکره را از کدام نقطه آغاز کرده‌اند، خبرنگاران ایرانی به نقل از منابع آگاه از ارایه دو پیش‌نویس یا به قولی سند از طرف تیم ایران خبر دادند؛ خبری که توسط علی باقری، مذاکره‌کننده ارشد ایران هم تایید شد.  علی باقری در گفت‌وگو با المیادین و الجزیره درباره این پیش‌نویس‌ها گفت: «پیشنهادهای ایران به قدرت‌های جهانی را نمی‌توان رد کرد و این پیشنهادها براساس بندهای توافق سال ۲۰۱۵ هستند. از زمانی که دو پیش‌نویس را ارایه کرده‌ایم، با دیگر طرف‌ها در اروپا چند نشست برگزار کردیم. ما انتظار داریم که دیگر طرف‌ها پاسخ حقوقی و ادله منطقی خود را به پیشنهادهای ما ارایه کنند. ما در حال مذاکره برای دستیابی به یک توافق کلی هستیم تا شرایط برای بازگشت عضو خارج‌شده از توافق فراهم شود. سعی ما بر آن است که تحریم‌های ظالمانه و غیرقانونی امریکا را رفع کنیم. ما پیشنهاد سومی نیز داریم که پس از موافقت قدرت‌های جهانی با دو پیشنهاد اولیه بلافاصله آنها را ارایه خواهیم کرد. برخی بازیگران خارجی تلاش می‌کنند گفت‌وگوها را متوقف کنند. اگر طرف مقابل اقدامات ناقض توافق را لغو کند، ما برای تعلیق اقدامات جبرانی خود آماده هستیم.»
علی باقری در گفت‌وگو با خبرگزاری کیودو ژاپن نیز در پاسخ به این سوال که در دو سند ارایه‌شده از سوی ایران به طرف‌های مقابل آیا موضوع رفع تحریم‌ها گام به گام خواهد بود یا به صورت یکجا، خاطرنشان کرد: «رفع تحریم‌ها گام به گام نیست.» پاسخی که به نوعی می‌توان آن را رد ایده شکل‌گیری توافق موقت میان ایران و 1+4 و امریکا که از سوی برخی مقام‌های امریکایی در چند هفته اخیر مطرح شده بود، دانست. براساس این ایده، ایران در ازای به عقب بازگرداندن برخی گام‌های برداشته‌شده در مسیر کاهش تعهدات هسته‌ای به بخشی از اموال بلوکه‌شده دسترسی پیدا خواهد کرد.  همزمان با انتشار خبر ارایه دو پیش‌نویس از سوی ایران، برخی خبرنگاران ایرانی به نقل از منابع آگاه اعلام کردند که هیات‌های اروپایی خواهان پایان این دور از مذاکرات و بازگشت به پایتخت‌ها برای مشورت هستند. خبری که البته لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت‌ژورنال بلافاصله به نقل از مقام‌های اروپایی تکذیب کرده و نوشت که هیات‌های اروپایی می‌گویند در صورت پیشرفت کار آماده هستند در وین باقی بمانند. انتشار این اخبار زنجیره‌ای درباره تمایل هیات‌های اروپایی یا سایرین برای ایجاد وقفه در مذاکرات در حالی صورت می‌گرفت که رییس هیات مذاکره‌کننده بریتانیا با ترک وین مسوولیت ادامه مذاکرات را به رابرت مک ایر سفیر پیشین این کشور در ایران سپرده و میخاییل اولیانوف، نماینده روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی و رییس هیات مذاکره‌کننده روسیه هم به منظور شرکت در کنفرانسی در نیویورک راهی ایالات متحده شده بود.  صبح روز جمعه در جنجال رسانه‌ای شکل‌گرفته پیرامون اینکه توقف این دور از مذاکرات خواست ایران است یا تروییکای اروپایی، خبر برگزاری نشست اختتامیه این دور از مذاکرات منتشر و سپس توسط انریکه مورا و علی باقری تایید شد. در این نشست شرکت‌کنندگان به بررسی نتایج به دست آمده و پیشرفت‌های صورت‌گرفته در این دور از گفت‌وگوها با توجه به متون ارایه‌شده از سوی جمهوری اسلامی ایران پرداختند. به گزارش وزارت خارجه ایران، با توجه به درخواست برخی هیات‌ها برای بازگشت به پایتخت‌های‌شان به منظور مشورت و دریافت دستورالعمل‌های جدید، در این نشست مقرر شد تا در گفت‌وگوها وقفه‌ای ایجاد شده و گفت‌وگوها هفته آینده بعد از بازگشت هیات‌ها از پایتخت‌های‌شان از سر گرفته شود. علی باقری پس از پایان این نشست در پاسخی کوتاه درباره آنچه در این جلسه گذشت، گفت: «بر این نکته تاکید شد که پیشنهاد‌های جمهوری‌های اسلامی ایران درباره دو موضوع رفع تحریم‌های غیرقانونی و ظالمانه و موضوع هسته‌ای روی میز است و طرف‌های مقابل این احساس نیاز را داشتند که برای ارایه پاسخ‌های مستدل، مستند و منطقی به پیشنهادهای جمهوری اسلامی ایران نیازمند مشورت با پایتخت‌های‌شان هستند. براین اساس این فرصت به طرف‌های مقابل داده شد تا پس از مشورت با پایتخت‌های‌شان به زودی در هفته آینده گفت‌وگوها در وین ادامه یابد.»

جزییات اختلاف با اروپا از زبان علی باقری 
علی باقری، رییس هیات مذاکره‌کننده ایران ساعتی پس از پایان نشست کمیسیون مشترک برجام پیش از عزیمت به تهران در فرودگاه در جمع خبرنگاران ایرانی توضیحات بیشتری درباره آنچه در این دور از مذاکرات گذشت، ارایه کرده و گفت: ما بارها و حتی در جلسه آخر کمیسیون مشترک تصریح کردیم که جمهوری اسلامی ایران و تیم مذاکراتی ما آمادگی دارد که گفت‌وگوها را در همین زمان ادامه دهد. ولی به هر حال چون آنها می‌خواستند پاسخ جمهوری اسلامی ایران را بدهند این درخواست را مطرح کردند و ما موافقت کردیم که آنها به پایتخت‌های‌شان بروند تا برای هفته پیش رو پاسخ‌ها را آماده کنند و ارایه پاسخ‌ها به طرف ایرانی مبنایی برای مذاکره بین دو طرف قرار بگیرد.
او در پاسخ به این سوال که چه پیامی را درباره مفاد متون پیشنهادی ایران دریافت کرده است، گفت: اینکه طرف‌های اروپایی خیلی نسبت به برخی پیشنهادهای ما رضایت نداشتند درست است، اما این پیشنهادها براساس مبانی مشترک بین دو طرف تدوین شده و لذا آنها اعتراضی نسبت به اینکه این پیشنهادها نامربوط است، نداشتند؛ اما می‌گفتند با دیدگاه‌های ما انطباق ندارد. به آنها گفتم این طبیعی است و ما قرار نیست در گفت‌وگوها و مذاکرات، مطالب و پیشنهادهایی را ارایه کنیم که مطابق با دیدگاه‌های شما باشد. ما مطالبی را مطرح می‌کنیم که با دیدگاه‌ها، منافع و سیاست‌های خودمان سازگار باشد. اما نکته مهم این است که این پیشنهادها براساس مبانی‌ای تنظیم شده که مورد قبول طرف مقابل هم هست. همه روی این مساله اذعان داشتند و هیچ طرف اروپایی ادعا نمی‌کرد که پیشنهادهای ایران مبنای حقوقی و قانونی ندارد.
باقری در پاسخ به سوالی درباره احتمال ارایه پیش‌نویس از طرف مقابل هم گفت: شرط ارایه پیش‌نویس باید مبتنی بر مبانی مشترک دو طرف باشد. اگر مبتنی بر مبانی مشترک دو طرف نباشد پیشنهاد برای مذاکره جهت دستیابی به توافق نیست، بلکه برای گفت‌وگویی است که معلوم نیست به چه نتیجه‌ای می‌رسد. نکته مهم پیشنهاد ایران به گفته این دیپلمات کشورمان مبتنی بر مبانی مشترک است و نشان‌دهنده این است که ما با این پیشنهادها ضمن ارایه نظر خودمان و اینکه قبول داریم با نظر طرف مقابل منطبق نیست ولی نشان می‌دهیم که برای دستیابی به توافق اراده جدی داریم. معاون سیاسی وزیر خارجه در بخش دیگری از اظهاراتش به این نکته اشاره کرد که ویژگی تیم مذاکراتی ایران این است که از همه ظرفیت‌های ملی که در تیم‌های گذشته وجود داشته استفاده شد و به واقع تیمی است که جمهوری اسلامی ایران را نمایندگی می‌کند. با وجود اینکه دولت نگاه مشخصی در عرصه سیاست خارجی دارد اما این اراده را نشان داد که یک نگاه جدی به استفاده از همه ظرفیت‌های ملی در عرصه گفت‌وگوها و مذاکرات دارد.

انریکه مورا: 
زمان نامحدود نیست، چهارشنبه بازمی‌گردیم 
انریکه مورا نیز پس از پایان نشست کمیسیون مشترک برجام با حضور در میان خبرنگارانی که مقابل هتل کوبرگ ایستاده بودند، گفت: زمان رایزنی هیات‌ها با پایتخت‌های‌شان فرا رسیده است و مذاکرات وین از اواسط هفته آتی در چارچوب دور هفتم از سر گرفته خواهند شد.
به گفته مورا هیات‌های ۱+۴ در گفت‌وگویی با هیات امریکایی از چالش‌های پیش ‌رو اطلاع یافته‌اند. او همچنین تاکید کرد که چالش‌های اساسی باقی مانده و زمان محدود است. معاون جوزپ بورل در پاسخ به پرسشی درباره محتوای پیش‌نویس ارایه‌شده از سوی ایران در دو حوزه هسته‌ای و رفع تحریم گفت که درخصوص پیشنهادهای ارایه‌ داده‌شده توسط هیات‌های حاضر در وین اظهارنظر نخواهد کرد. مورا در بخش دیگری از سخنان خود گفت: ما در انتهای دور ششم متن‌هایی را در اختیار داشتیم. اینها زمینه پیشبرد گفت‌وگوها هستند. تمامی هیات‌ها توافق کردند که این متون وجه مشترکی هستند تا به کار روی آنها ادامه دهیم. به گفته نماینده اتحادیه اروپا، با اشاره به اینکه هیات‌های مذاکره‌کننده روزهای چهارشنبه یا پنجشنبه آینده برای ادامه مذاکرات به وین باز خواهند گشت، گفت: «رایزنی‌ها ادامه خواهد داشت و همه طرف‌ها به مطالعه تمامی پیشنهادات خواهند پرداخت. رایزنی‌های مثمر ثمری را با هیات مذاکره‌کننده جدید ایرانی آغاز کردیم. زمان نامحدود نخواهد بود و نیاز به اقدام فوری احساس می‌شود.» نماینده چین در مذاکرات وین نیز پس از پایان نشست کمیسیون مشترک برجام گفت که هنوز به کار بیشتری نیاز داریم و توافق کردیم که اواسط هفته آینده به وین بازگردیم.

روایت دیپلمات‌های اروپایی: 
پیشنهادهای ایران ما را ناامید کرد
همزمان با پایان این دور از رایزنی‌ها در وین، خبرنگاران رسانه‌های غربی به شکل همزمان اقدام به انتشار جملاتی به نقل از دیپلمات‌های ارشد اروپایی حاضر در مذاکره کرده و توپ را به زمین ایران انداختند. در متن کوتاهی که این دیپلمات‌ها در اختیار رسانه‌ها قرار دادند ادعا شده که برخی پیشنهادهای ایران با برجام مغایر بوده و برخی دیگر از پیشنهادات نیز فراتر از مفاد برجام بوده است. این دیپلمات‌ها مدعی شدند که پیشنهادهای ایران در این نشست، با متن مذاکره‌شده در شش دور قبلی مذاکرات وین تغییر داشته و باعث ایجاد نگرانی و ناامیدی شده است. دیپلمات‌های سه کشور اروپایی ادعا کردند که تهران تقریبا از تمامی سازش‌های سختی که پس از ماه‌ها کار سخت حاصل شده، به عقب بازگشته و خواستار تغییرات بزرگی شده است. سایت امریکایی اکسیوس نیز در گزارشی ادعاهای مشابه درباره متن‌های پیشنهادی از سوی ایران را مطرح کرده و به نقل از دیپلمات‌های اروپایی نوشت: متون ارایه‌شده از سوی ایران غیرقابل قبول بوده و جدی هم نبودند.  این رسانه در ادامه نوشت: تحلیل نخستین دور رایزنی‌ها برای احیای برجام نشان می‌دهد که فاصله میان ایران و همتاهای غربی افزایش پیدا کرده و در این مقطع به نظر می‌رسد که پرکردن این فاصله آسان نباشد. یک دیپلمات اروپایی می‌گوید که درخواست‌های ایران در متن مربوط به رفع تحریم‌ها بسیار زیاد و مطالبه‌ها حداکثری هستند. همزمان درخواست‌های این تیم برای رفع تحریم‌ها بیش از تفاهم صورت‌گرفته با تیم قبلی در دولت حسن روحانی است. متن ایرانی‌ها در پیش‌نویس هسته‌ای نیز بسیار سختگیرانه است و ایرانی‌ها از تمام مواردی که در شش دور گذشته درباره آنها توافق شده بود، بازگشته‌اند. به زبان خلاصه می‌توان گفت که ایرانی‌ها محدودیت‌های هسته‌ای کمتری را پذیرفته‌اند.  وال‌استریت‌ژورنال نیز در گزارشی از نتیجه این دور از مذاکرات وین نوشت: گفت‌وگوهای هسته‌ای ایران با موفقیت‌های بسیار کمی روبه‌رو شد. برخی مقام‌های غربی می‌گویند که برجام در چند قدمی سقوط کامل قرار دارد و دلیل آن را هم اصرار ایران بر مواضع سختگیرانه می‌دانند. این مقام‌های اروپایی می‌گویند که نتیجه این دور از گفت‌وگوها آنها را متقاعد نکرد که ایران نرمش مدنظر برای احیای برجام را از خود نشان خواهد داد.  نویسنده گزارش وال‌استریت‌ژورنال در ادامه این گزارش در توصیف فضای سخت حاکم بر مذاکرات نوشت: یکی از اعضای هیات ایران پس از بازگشت به هتل به همکار دیگری گفته که مانند بازگشت از صحنه جنگ است.

عدم پیشرفت، شکست نیست 
به گزارش «اعتماد» هرچند که پایان پرحاشیه این دور از مذاکرات وین، چشم‌انداز احیای برجام را تیره‌تر از پیش کرده و همزمان هیات مذاکره‌کننده ایرانی با موج رسانه‌ای از سوی غرب روبه‌رو شده که تلاش می‌کند مسوولیت عدم پیشرفت در این دور از مذاکرات را به گردن ایران بیندازد اما بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران حتی پیش از آغاز این دور هم تاکید کرده بودند که نمی‌توان از نخستین رویارویی دو طرف با یکدیگر انتظار معجزه یا پیشرفت داشت. طبیعت این دور از مذاکرات همان‌طورکه از نحوه رفتار دو طرف میز قابل استنباط بود حضور و حفظ خواسته‌های حداکثری برای سنجش فضای پیش رو پس از وقفه‌ای 5 ماهه بود. در چنین فضایی مشخص شدن تاریخ برگزاری دور آتی مذاکرات نشانه عدم قرار گرفتن طرفین در بن‌بست است. همزمان نکته‌ای که بسیاری از کارشناسان بر آن صحه می‌گذارند، این است که هم ایران و هم طرف‌های مقابل آن به‌رغم اشاره به اینکه برنامه جایگزین برای برجام در صورت شکست مذاکرات دارند اما می‌دانند که هیچ راهکار دومی کم‌هزینه‌تر از احیای برجام در این مقطع نیست و البته همان‌طورکه مقام‌های ایرانی و طرف مقابل اذعان دارند میز مذاکره برای بازگشت طرفین به توافق تا ابد برقرار و پنجره دیپلماسی نیز مدت‌هاست نیمه‌باز است.

منبع:روزنامه اعتماد 13 آذر 1400 خورشیدی