سارا معصومي

هفتمين دور مذاكرات براي احياي توافق هسته‌اي ميان ايران و 1+4 و ايالات متحده عصر روز گذشته با برگزاري جلسه اختتاميه كميسيون مشترك برجام به پايان رسيد و گفته شد كه مذاكرات هفته آينده از سر گرفته خواهد شد.

ماراتن اين دور از مذاكرات از روز دوشنبه 8 آذرماه آغاز و با تشكيل جلسات مداوم دو كارگروه رفع تحريم و هسته‌اي در چهار روز گذشته ادامه پيدا كرد. علي باقري‌كني، رييس هيات مذاكره‌كننده ايران كه از ابتداي هفته گذشته (6 آذرماه) وارد وين شده بود تا شامگاه گذشته زنجيره‌اي از ديدارهاي دو و چندجانبه را با مقام‌هاي اتحاديه اروپا، چين، روسيه و تروييكاي اروپايي پيش برد. درحالي‌كه روز دوشنبه پس از برگزاري نشست افتتاحيه كميسيون مشترك برجام كه نخستين رويارويي هيات مذاكره‌كننده جديد ايران با 1+4 در قالب مذاكرات چندجانبه بود، فضاي مثبتي بر روند پيش رو سايه انداخته بود، نشست اختتاميه در فضايي مبهم و البته نه چندان دوستانه به پايان رسيد.

در وين چه گذشت؟ 
اين دور از مذاكرات وين نخستين دور در دولت جديد ايران بود و همين مساله كوبرگ را به زير ذره‌بين دوربين و رصد عكاسان و خبرنگاران برد. همزمان سابقه علي باقري، معاون سياسي وزير خارجه در مخالفت با برجام در شش سال گذشته به علاوه حضور او در تيم مذاكره‌كننده ايران در دوره محمود احمدي‌نژاد، پيش‌فرض‌هايي را هم درباره رويكرد او در اين رايزني‌ها و موضع‌گيري‌ها ايجاد كرده بود. پس از جلسه افتتاحيه كميسيون مشترك برجام دو خبر اميدواري‌ها به اين دور از رايزني‌ها را تقويت كرد: موافقت ايران با شالوده و بستر قرار دادن نتيجه رايزني‌هاي شش دور نخست مذاكرات و همچنين تشكيل جلسه كارگروه هسته‌اي با فاصله 24 ساعت پس از جلسه كارگروه تحريم.
با اين وجود با تشكيل نخستين جلسات اين دو كارگروه در روزهاي سه‌شنبه و چهارشنبه هفته گذشته بدبيني جاي خوش‌بيني اوليه را گرفت. يكي از ويژگي‌هاي اين دور از مذاكرات، هجوم انتشار اخبار غيررسمي از هر دو سوي ميز در رسانه‌ها و فضاي مجازي بود. به عنوان نمونه تنها ساعاتي پس از ديدار دوجانبه علي باقري با انريكه مورا (معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا) برخي خبرنگاران ايراني اخباري از جزييات اختلاف ميان اين دو منتشر  و همزمان خبرنگاران رسانه‌هاي غربي هم از روايت ديگري رونمايي مي‌كردند. اين رويه در روزهاي چهارشنبه و پنجشنبه‌ شدت بيشتري گرفت و حتي برخي موضع‌گيري‌هاي دو طرف هم از سوي خبرنگاران در فضاي مجازي منتشر شده و طبيعتا به عنوان پيام ايران به طرف مقابل يا برعكس به داخل اتاق مذاكرات هم راه پيدا كرد.
روز پنجشنبه در‌حالي‌كه مهم‌ترين پرسش پيش رو اين بود كه در جلسات پشت درهاي بسته در دو كارگروه رفع تحريم و هسته‌اي چه مي‌گذرد و دو طرف در ميدان عمل، هفتمين دور مذاكره را از كدام نقطه آغاز كرده‌اند، خبرنگاران ايراني به نقل از منابع آگاه از ارايه دو پيش‌نويس يا به قولي سند از طرف تيم ايران خبر دادند؛ خبري كه توسط علي باقري، مذاكره‌كننده ارشد ايران هم تاييد شد.  علي باقري در گفت‌وگو با الميادين و الجزيره درباره اين پيش‌نويس‌ها گفت: «پيشنهادهاي ايران به قدرت‌هاي جهاني را نمي‌توان رد كرد و اين پيشنهادها براساس بندهاي توافق سال ۲۰۱۵ هستند. از زماني كه دو پيش‌نويس را ارايه كرده‌ايم، با ديگر طرف‌ها در اروپا چند نشست برگزار كرديم. ما انتظار داريم كه ديگر طرف‌ها پاسخ حقوقي و ادله منطقي خود را به پيشنهادهاي ما ارايه كنند. ما در حال مذاكره براي دستيابي به يك توافق كلي هستيم تا شرايط براي بازگشت عضو خارج‌شده از توافق فراهم شود. سعي ما بر آن است كه تحريم‌هاي ظالمانه و غيرقانوني امريكا را رفع كنيم. ما پيشنهاد سومي نيز داريم كه پس از موافقت قدرت‌هاي جهاني با دو پيشنهاد اوليه بلافاصله آنها را ارايه خواهيم كرد. برخي بازيگران خارجي تلاش مي‌كنند گفت‌وگوها را متوقف كنند. اگر طرف مقابل اقدامات ناقض توافق را لغو كند، ما براي تعليق اقدامات جبراني خود آماده هستيم.»
علي باقري در گفت‌وگو با خبرگزاري كيودو ژاپن نيز در پاسخ به اين سوال كه در دو سند ارايه‌شده از سوي ايران به طرف‌هاي مقابل آيا موضوع رفع تحريم‌ها گام به گام خواهد بود يا به صورت يكجا، خاطرنشان كرد: «رفع تحريم‌ها گام به گام نيست.» پاسخي كه به نوعي مي‌توان آن را رد ايده شكل‌گيري توافق موقت ميان ايران و 1+4 و امريكا كه از سوي برخي مقام‌هاي امريكايي در چند هفته اخير مطرح شده بود، دانست. براساس اين ايده، ايران در ازاي به عقب بازگرداندن برخي گام‌هاي برداشته‌شده در مسير كاهش تعهدات هسته‌اي به بخشي از اموال بلوكه‌شده دسترسي پيدا خواهد كرد.  همزمان با انتشار خبر ارايه دو پيش‌نويس از سوي ايران، برخي خبرنگاران ايراني به نقل از منابع آگاه اعلام كردند كه هيات‌هاي اروپايي خواهان پايان اين دور از مذاكرات و بازگشت به پايتخت‌ها براي مشورت هستند. خبري كه البته لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استريت‌ژورنال بلافاصله به نقل از مقام‌هاي اروپايي تكذيب كرده و نوشت كه هيات‌هاي اروپايي مي‌گويند در صورت پيشرفت كار آماده هستند در وين باقي بمانند. انتشار اين اخبار زنجيره‌اي درباره تمايل هيات‌هاي اروپايي يا سايرين براي ايجاد وقفه در مذاكرات در حالي صورت مي‌گرفت كه رييس هيات مذاكره‌كننده بريتانيا با ترك وين مسووليت ادامه مذاكرات را به رابرت مك اير سفير پيشين اين كشور در ايران سپرده و ميخاييل اوليانوف، نماينده روسيه نزد سازمان‌هاي بين‌المللي و رييس هيات مذاكره‌كننده روسيه هم به منظور شركت در كنفرانسي در نيويورك راهي ايالات متحده شده بود.  صبح روز جمعه در جنجال رسانه‌اي شكل‌گرفته پيرامون اينكه توقف اين دور از مذاكرات خواست ايران است يا تروييكاي اروپايي، خبر برگزاري نشست اختتاميه اين دور از مذاكرات منتشر و سپس توسط انريكه مورا و علي باقري تاييد شد. در اين نشست شركت‌كنندگان به بررسي نتايج به دست آمده و پيشرفت‌هاي صورت‌گرفته در اين دور از گفت‌وگوها با توجه به متون ارايه‌شده از سوي جمهوري اسلامي ايران پرداختند. به گزارش وزارت خارجه ايران، با توجه به درخواست برخي هيات‌ها براي بازگشت به پايتخت‌هاي‌شان به منظور مشورت و دريافت دستورالعمل‌هاي جديد، در اين نشست مقرر شد تا در گفت‌وگوها وقفه‌اي ايجاد شده و گفت‌وگوها هفته آينده بعد از بازگشت هيات‌ها از پايتخت‌هاي‌شان از سر گرفته شود. علي باقري پس از پايان اين نشست در پاسخي كوتاه درباره آنچه در اين جلسه گذشت، گفت: «بر اين نكته تاكيد شد كه پيشنهاد‌هاي جمهوري‌هاي اسلامي ايران درباره دو موضوع رفع تحريم‌هاي غيرقانوني و ظالمانه و موضوع هسته‌اي روي ميز است و طرف‌هاي مقابل اين احساس نياز را داشتند كه براي ارايه پاسخ‌هاي مستدل، مستند و منطقي به پيشنهادهاي جمهوري اسلامي ايران نيازمند مشورت با پايتخت‌هاي‌شان هستند. براين اساس اين فرصت به طرف‌هاي مقابل داده شد تا پس از مشورت با پايتخت‌هاي‌شان به زودي در هفته آينده گفت‌وگوها در وين ادامه يابد.»

جزييات اختلاف با اروپا از زبان علي باقري 
علي باقري، رييس هيات مذاكره‌كننده ايران ساعتي پس از پايان نشست كميسيون مشترك برجام پيش از عزيمت به تهران در فرودگاه در جمع خبرنگاران ايراني توضيحات بيشتري درباره آنچه در اين دور از مذاكرات گذشت، ارايه كرده و گفت: ما بارها و حتي در جلسه آخر كميسيون مشترك تصريح كرديم كه جمهوري اسلامي ايران و تيم مذاكراتي ما آمادگي دارد كه گفت‌وگوها را در همين زمان ادامه دهد. ولي به هر حال چون آنها مي‌خواستند پاسخ جمهوري اسلامي ايران را بدهند اين درخواست را مطرح كردند و ما موافقت كرديم كه آنها به پايتخت‌هاي‌شان بروند تا براي هفته پيش رو پاسخ‌ها را آماده كنند و ارايه پاسخ‌ها به طرف ايراني مبنايي براي مذاكره بين دو طرف قرار بگيرد.
او در پاسخ به اين سوال كه چه پيامي را درباره مفاد متون پيشنهادي ايران دريافت كرده است، گفت: اينكه طرف‌هاي اروپايي خيلي نسبت به برخي پيشنهادهاي ما رضايت نداشتند درست است، اما اين پيشنهادها براساس مباني مشترك بين دو طرف تدوين شده و لذا آنها اعتراضي نسبت به اينكه اين پيشنهادها نامربوط است، نداشتند؛ اما مي‌گفتند با ديدگاه‌هاي ما انطباق ندارد. به آنها گفتم اين طبيعي است و ما قرار نيست در گفت‌وگوها و مذاكرات، مطالب و پيشنهادهايي را ارايه كنيم كه مطابق با ديدگاه‌هاي شما باشد. ما مطالبي را مطرح مي‌كنيم كه با ديدگاه‌ها، منافع و سياست‌هاي خودمان سازگار باشد. اما نكته مهم اين است كه اين پيشنهادها براساس مباني‌اي تنظيم شده كه مورد قبول طرف مقابل هم هست. همه روي اين مساله اذعان داشتند و هيچ طرف اروپايي ادعا نمي‌كرد كه پيشنهادهاي ايران مبناي حقوقي و قانوني ندارد.
باقري در پاسخ به سوالي درباره احتمال ارايه پيش‌نويس از طرف مقابل هم گفت: شرط ارايه پيش‌نويس بايد مبتني بر مباني مشترك دو طرف باشد. اگر مبتني بر مباني مشترك دو طرف نباشد پيشنهاد براي مذاكره جهت دستيابي به توافق نيست، بلكه براي گفت‌وگويي است كه معلوم نيست به چه نتيجه‌اي مي‌رسد. نكته مهم پيشنهاد ايران به گفته اين ديپلمات كشورمان مبتني بر مباني مشترك است و نشان‌دهنده اين است كه ما با اين پيشنهادها ضمن ارايه نظر خودمان و اينكه قبول داريم با نظر طرف مقابل منطبق نيست ولي نشان مي‌دهيم كه براي دستيابي به توافق اراده جدي داريم. معاون سياسي وزير خارجه در بخش ديگري از اظهاراتش به اين نكته اشاره كرد كه ويژگي تيم مذاكراتي ايران اين است كه از همه ظرفيت‌هاي ملي كه در تيم‌هاي گذشته وجود داشته استفاده شد و به واقع تيمي است كه جمهوري اسلامي ايران را نمايندگي مي‌كند. با وجود اينكه دولت نگاه مشخصي در عرصه سياست خارجي دارد اما اين اراده را نشان داد كه يك نگاه جدي به استفاده از همه ظرفيت‌هاي ملي در عرصه گفت‌وگوها و مذاكرات دارد.

انريكه مورا: 
زمان نامحدود نيست، چهارشنبه بازمي‌گرديم 
انريكه مورا نيز پس از پايان نشست كميسيون مشترك برجام با حضور در ميان خبرنگاراني كه مقابل هتل كوبرگ ايستاده بودند، گفت: زمان رايزني هيات‌ها با پايتخت‌هاي‌شان فرا رسيده است و مذاكرات وين از اواسط هفته آتي در چارچوب دور هفتم از سر گرفته خواهند شد.
به گفته مورا هيات‌هاي ۱+۴ در گفت‌وگويي با هيات امريكايي از چالش‌هاي پيش ‌رو اطلاع يافته‌اند. او همچنين تاكيد كرد كه چالش‌هاي اساسي باقي مانده و زمان محدود است. معاون جوزپ بورل در پاسخ به پرسشي درباره محتواي پيش‌نويس ارايه‌شده از سوي ايران در دو حوزه هسته‌اي و رفع تحريم گفت كه درخصوص پيشنهادهاي ارايه‌ داده‌شده توسط هيات‌هاي حاضر در وين اظهارنظر نخواهد كرد. مورا در بخش ديگري از سخنان خود گفت: ما در انتهاي دور ششم متن‌هايي را در اختيار داشتيم. اينها زمينه پيشبرد گفت‌وگوها هستند. تمامي هيات‌ها توافق كردند كه اين متون وجه مشتركي هستند تا به كار روي آنها ادامه دهيم. به گفته نماينده اتحاديه اروپا، با اشاره به اينكه هيات‌هاي مذاكره‌كننده روزهاي چهارشنبه يا پنجشنبه آينده براي ادامه مذاكرات به وين باز خواهند گشت، گفت: «رايزني‌ها ادامه خواهد داشت و همه طرف‌ها به مطالعه تمامي پيشنهادات خواهند پرداخت. رايزني‌هاي مثمر ثمري را با هيات مذاكره‌كننده جديد ايراني آغاز كرديم. زمان نامحدود نخواهد بود و نياز به اقدام فوري احساس مي‌شود.» نماينده چين در مذاكرات وين نيز پس از پايان نشست كميسيون مشترك برجام گفت كه هنوز به كار بيشتري نياز داريم و توافق كرديم كه اواسط هفته آينده به وين بازگرديم.

روايت ديپلمات‌هاي اروپايي: 
پيشنهادهاي ايران ما را نااميد كرد
همزمان با پايان اين دور از رايزني‌ها در وين، خبرنگاران رسانه‌هاي غربي به شكل همزمان اقدام به انتشار جملاتي به نقل از ديپلمات‌هاي ارشد اروپايي حاضر در مذاكره كرده و توپ را به زمين ايران انداختند. در متن كوتاهي كه اين ديپلمات‌ها در اختيار رسانه‌ها قرار دادند ادعا شده كه برخي پيشنهادهاي ايران با برجام مغاير بوده و برخي ديگر از پيشنهادات نيز فراتر از مفاد برجام بوده است. اين ديپلمات‌ها مدعي شدند كه پيشنهادهاي ايران در اين نشست، با متن مذاكره‌شده در شش دور قبلي مذاكرات وين تغيير داشته و باعث ايجاد نگراني و نااميدي شده است. ديپلمات‌هاي سه كشور اروپايي ادعا كردند كه تهران تقريبا از تمامي سازش‌هاي سختي كه پس از ماه‌ها كار سخت حاصل شده، به عقب بازگشته و خواستار تغييرات بزرگي شده است. سايت امريكايي اكسيوس نيز در گزارشي ادعاهاي مشابه درباره متن‌هاي پيشنهادي از سوي ايران را مطرح كرده و به نقل از ديپلمات‌هاي اروپايي نوشت: متون ارايه‌شده از سوي ايران غيرقابل قبول بوده و جدي هم نبودند.  اين رسانه در ادامه نوشت: تحليل نخستين دور رايزني‌ها براي احياي برجام نشان مي‌دهد كه فاصله ميان ايران و همتاهاي غربي افزايش پيدا كرده و در اين مقطع به نظر مي‌رسد كه پركردن اين فاصله آسان نباشد. يك ديپلمات اروپايي مي‌گويد كه درخواست‌هاي ايران در متن مربوط به رفع تحريم‌ها بسيار زياد و مطالبه‌ها حداكثري هستند. همزمان درخواست‌هاي اين تيم براي رفع تحريم‌ها بيش از تفاهم صورت‌گرفته با تيم قبلي در دولت حسن روحاني است. متن ايراني‌ها در پيش‌نويس هسته‌اي نيز بسيار سختگيرانه است و ايراني‌ها از تمام مواردي كه در شش دور گذشته درباره آنها توافق شده بود، بازگشته‌اند. به زبان خلاصه مي‌توان گفت كه ايراني‌ها محدوديت‌هاي هسته‌اي كمتري را پذيرفته‌اند.  وال‌استريت‌ژورنال نيز در گزارشي از نتيجه اين دور از مذاكرات وين نوشت: گفت‌وگوهاي هسته‌اي ايران با موفقيت‌هاي بسيار كمي روبه‌رو شد. برخي مقام‌هاي غربي مي‌گويند كه برجام در چند قدمي سقوط كامل قرار دارد و دليل آن را هم اصرار ايران بر مواضع سختگيرانه مي‌دانند. اين مقام‌هاي اروپايي مي‌گويند كه نتيجه اين دور از گفت‌وگوها آنها را متقاعد نكرد كه ايران نرمش مدنظر براي احياي برجام را از خود نشان خواهد داد.  نويسنده گزارش وال‌استريت‌ژورنال در ادامه اين گزارش در توصيف فضاي سخت حاكم بر مذاكرات نوشت: يكي از اعضاي هيات ايران پس از بازگشت به هتل به همكار ديگري گفته كه مانند بازگشت از صحنه جنگ است.

عدم پيشرفت، شكست نيست 
به گزارش «اعتماد» هرچند كه پايان پرحاشيه اين دور از مذاكرات وين، چشم‌انداز احياي برجام را تيره‌تر از پيش كرده و همزمان هيات مذاكره‌كننده ايراني با موج رسانه‌اي از سوي غرب روبه‌رو شده كه تلاش مي‌كند مسووليت عدم پيشرفت در اين دور از مذاكرات را به گردن ايران بيندازد اما بسياري از كارشناسان و تحليلگران حتي پيش از آغاز اين دور هم تاكيد كرده بودند كه نمي‌توان از نخستين رويارويي دو طرف با يكديگر انتظار معجزه يا پيشرفت داشت. طبيعت اين دور از مذاكرات همان‌طوركه از نحوه رفتار دو طرف ميز قابل استنباط بود حضور و حفظ خواسته‌هاي حداكثري براي سنجش فضاي پيش رو پس از وقفه‌اي 5 ماهه بود. در چنين فضايي مشخص شدن تاريخ برگزاري دور آتي مذاكرات نشانه عدم قرار گرفتن طرفين در بن‌بست است. همزمان نكته‌اي كه بسياري از كارشناسان بر آن صحه مي‌گذارند، اين است كه هم ايران و هم طرف‌هاي مقابل آن به‌رغم اشاره به اينكه برنامه جايگزين براي برجام در صورت شكست مذاكرات دارند اما مي‌دانند كه هيچ راهكار دومي كم‌هزينه‌تر از احياي برجام در اين مقطع نيست و البته همان‌طوركه مقام‌هاي ايراني و طرف مقابل اذعان دارند ميز مذاكره براي بازگشت طرفين به توافق تا ابد برقرار و پنجره ديپلماسي نيز مدت‌هاست نيمه‌باز است.

منبع:روزنامه اعتماد 13 آذر 1400 خورشیدی