بر اساس سند تحول بنیادین آموزش‌و‌پرورش، زیرنظام‌های تعلیم‌و‌تربیت عبارتند از: فضا و تجهیزات، محتوا و برنامه درسی، مدیریت و راهبری، ارزشیابی و پژوهش، نیروی انسانی و معلم و منابع مالی و بودجه؛ یعنی اینکه همه این 6  مورد در کنار هم سیستم آموزش‌و‌پرورش را تشکیل می‌دهند. از بین این 6  عامل هر کدام که در فرایند تعلیم و تربیت حضور نداشته باشد، سیستم ناقص بوده ولی تعطیل نمی‌شود الا عامل پنجم یعنی معلم که اگر معلم نباشد، تعلیم و تربیتی شکل نمی‌گیرد. نقش معلم در این منظومه ممتاز است.
از ترکیب 3 گزاره فوق به این گزاره می‌رسیم: «معلم عامل اصلی توسعه پایدار است». جوامعی که به این نقش معلم توجه کرده‌اند، امروز آثار پربرکت آن را می‌بینند. کلید توسعه‌یافتگی ماندگار در دست معلم است. معیشت، منزلت و هویت معلم باید همواره مدنظر مسئولان باشد. آموزش‌و‌پرورش بزرگ‌ترین فصل مشترک ملت و حاکمیت است و سطح جامعه از قامت معلمان آن بالاتر نمی‌رود و معلم رشید، شجاع، فرهیخته، توانمند و باانگیزه می‌تواند دانش‌آموزی تربیت کند که در تراز سند تحول بنیادین است.
متأسفانه شاهد هستیم که هر وقت مطالبات بحق معلمان پس از ماه‌ها تأخیر پرداخت می‌شود، در رسانه‌ها و به‌خصوص صدا‌و‌سیما اعلام می‌شود. این سؤال مطرح است آیا در سایر دستگاه‌های دولتی تا‌کنون چنین اقدامی را مشاهده کرده‌ایم؟! مردم و مسئولان نسبت به معلم تکلیف سنگینی دارند و جا دارد که بجد نسبت به ترمیم خدشه‌ای که به منزلت و هویت معلم وارد شده است، اقدام جدی صورت گیرد. باید اقرار کرد که تا‌کنون حق مطلب ادا نشده و صراحتا اعلام می‌کنم که لازمه اجرای سند تحول بنیادین آموزش‌و‌پرورش، معلمان توانمند و باانگیزه هستند که با وضعیتی که معلمان ما دارند، اجرای آن بعید به‌نظر می‌رسد. کلید عزت کشور در دست معلم است و به‌نظر می‌رسد در برنامه‌های دولت‌های آینده، آموزش‌و‌پرورش و به تبع آن معلم باید در اولویت قرار‌گیرد.
در تجمعات اعتراضی معلمان پلاکاردی با این مضمون وجود داشت: «ما از فقر گلایه نداریم، از فرق گلایه‌مندیم.» پیام این متن، وجود تبعیض در میزان خدمات معلمان و سایر کارکنان دولت است. در مدیریت منابع انسانی نظریه‌ای ا‌ست تحت عنوان «تئوری برابری».
به موجب تئوری برابری، کارکنان همواره خود، عملکرد خود و حقوق خود را با دیگران مقایسه کرده و درصورتی که وجود عدالت را ادراک کنند، باانگیزه به‌کار خود ادامه می‌دهند و درصورتی که احساس بی‌عدالتی کنند یا از کار می‌زنند، یا اعتراض کرده و در نهایت سازمان را ترک می‌کنند. بارها از معلمان شنیده‌ایم که می‌گویند یکی از دانش‌آموزانم که دیپلمه است در فلان سازمان استخدام شده و سابقه خدمتش کمتر از من است، از من لیسانسه حقوق بیشتری می‌گیرد.
دریافتی معلمان فقط عددی است که در حکم کارگزینی آنها با توجه به کسورات قانونی است درحالی‌که سایر کارکنان دولت در سازمان‌های دیگر تحت‌عناوین هزینه ایاب‌و‌ذهاب، حق ماموریت نشسته، اضافه کار بدون کار اضافی، هدیه نوروزی، بسته رمضان، لوازم‌التحریر و… دریافتی‌هایی دارند که بعضا ممکن است از کل حقوق‌شان بیشتر باشد. معلمان از این تبعیض گلایه دارند.
فراوان معلمانی داریم که روزانه مسافت 100کیلومتر یا بیشتر را طی می‌کنند تا به کلاس درس بروند و پس از کلاس این مسیر را برمی‌گردند و ریالی حق ایاب‌و‌ذهاب دریافت نمی‌کنند. مسئولان «تئوری برابری» را جدی بگیرند.
در رابطه با نیروی انسانی آموزش‌و‌پرورش باید بر 4محور متمرکز شد: اولی جذب است: در سال‌های اخیر استخدام‌های بی‌رویه‌ای در آموزش‌و‌پرورش در قالب طرح مهرآفرین (در دولت دهم) و یا استخدام بر اساس تکلیفی که نمایندگان مجلس بر آموزش‌و‌پرورش تحمیل کرده‌اند صورت گرفته است. (اخیرا معاون پارلمانی آموزش‌و‌پرورش خبر استخدام 30هزار نیروی حق‌التدریس و… را از سیما اعلام کرد.) این قبیل استخدام‌ها ترکیب نیروی انسانی آموزش‌و‌پرورش را ضعیف‌تر کرده و با اطلاعات موجود نشان می‌دهد در 10سال اخیر 48درصد نیروهای جذب شده از طریق تربیت معلم یا آزمون ورودی با طی دوره‌های مهارتی وارد آموزش‌و‌پرورش شده و 52درصد به موجب مصوبات مجلس نوعا بدون آزمون و گذراندن دوره‌های آموزشی وارد آموزش‌و‌پرورش شده‌اند.
خوشبختانه اخیرا شورای‌عالی انقلاب فرهنگی مصوبه‌ای داشته که به موجب آن، دانشگاه فرهنگیان و دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی تنها نهاد صدور مجوز صلاحیت حرفه‌ای معلمان تعیین شده‌اند. این دانشگاه‌ها برای تامین و تربیت معلم می‌توانند رأسا یا با مشارکت سایر دانشگاه‌های کشور نسبت به‌ترتیب نیروی انسانی اقدام کنند. درهرحالت آموزش دروس تربیتی و مهارت حرفه‌ای معلمان منحصرا در اختیار دانشگاه فرهنگیان و شهید رجایی خواهد بود. امیدواریم با اجرای این مصوبه از ورود نیروی انسانی کم‌توان و فاقد مهارت‌های حرفه‌ای به آموزش‌و‌پرورش جلوگیری شود.
دومی، ارزیابی و رتبه‌بندی است. هم در دستورات دینی و هم در متون مدیریت منابع انسانی بر این امر تأکید شده است که بین شخص پرتلاش و فرد کم‌تحرک باید تفاوت قائل شد زیرا اگر این کار نشود، شخص پرکار بی‌انگیزه شده و دیگری تشویق به کم‌کاری می‌شود.
ارزیابی از عملکرد معلمان تا‌کنون به‌صورت دقیق و بدون سوگیری انجام نشده و در نتیجه ارزیابی‌های موجود از اعتبار لازم برخوردار نیستند. به‌نظر می‌رسد اصولا ارزیابی از عملکرد کارکنان باید توسط نهادی مستقل خارج از سازمان رسمی آموزش‌و‌پرورش صورت گیرد که به دور از حب و بغض و بر اساس معیارهای قابل‌سنجش صورت پذیرد.
در سال‌های اخیر «سازمان نظام معلمی» مطرح شده که در دستور کار شورای‌عالی آموزش‌و‌پرورش قرار دارد. می‌توان ارزیابی معلمان را به این سازمان واگذار کرد. سازمان نظام معلمی، یک سازمان غیردولتی بوده و می‌تواند بر فرایند تعلیم و تربیت، ارتقای معلمین و… نظارت کند.
از اقدامات خوب دولت دوازدهم، تصویب لایحه رتبه‌بندی معلمان در هیأت وزیران و تقدیم آن به مجلس بوده که گامی در جهت ارتقای سطح علمی و انگیزشی معلمان بوده که امید است با ارزیابی صحیح و قابل اتکا، رشد آموزش‌و‌پرورش را به همراه داشته باشد.
بهسازی نیروی انسانی سومین گزاره است. استخدام‌های بی‌رویه در سال‌های اخیر و ورود بعضا افراد کم‌صلاحیت به آموزش‌و‌پرورش، بافت نیروی انسانی را ضعیف کرده لذا نیاز به طرحی تحت عنوان «بهسازی و ارتقای نیروی انسانی» در آموزش‌و‌پرورش است که امیدواریم در دولت بعدی شکل بگیرد. قدر مسلم باید پالایشی در نیروی انسانی آموزش‌و‌پرورش صورت پذیرد، آنگاه آموزش و سپس تثبیت نیروی انسانی.
تدوین آیین‌نامه استخدامی معلم نیز آخرین محور است. باید بپذیریم که «معلم کارمند نیست.» قصد اهانت به قشر کارمندان شریف دولت را ندارم. معلمی کار انبیاء است. معلم نقش مربی و الگو را برای دانش‌آموزان دارد. بعضی‌ها می‌گویند معلمان در سال 4‌ماه تعطیلی دارند و در هفته 24ساعت کار می‌کنند و در مقایسه با کارمندان که سالی 11‌ماه و هفته‌ای 44ساعت کار می‌کنند، حقوق‌شان بیشتر از کارکنان است. در پاسخ به این مقایسه نامربوط باید گفت: معلم از لحظه‌ای که وارد کلاس می‌شود، کارش شروع می‌شود و وقفه در کلاس پذیرفته نیست؛ درصورتی که کارمندان در طول روز، وقت‌های فراوانی را برای استراحت در اختیار دارند. هر ساعت تدریس حداقل دوبرابر کار اداری انرژی می‌طلبد. آمادگی برای تدریس، تصحیح اوراق، نوشتن طرح درس و… فعالیت‌های خارج کلاس معلمان است.
برای تکمیل پازل نیروی انسانی آموزش‌و‌پرورش و با توجه به اینکه تا‌کنون معلمان را مشمول قانون مدیریت خدمات کشوری – که مخصوص کارمندان است – قرار‌داده‌ایم، باید تنظیم آیین‌نامه استخدامی خاص معلمان و تصویب در مجلس از اولویت‌های دولت آینده باشد.

#باز نشر از روزنامه همشهری(12 اردیبهشت 1400)