جبهه‌های جدید در مقابل طالبان
نگاهي به تشكيل شوراي عالي مقاومت براي نجات افغانستان در آنكارا
شهاب شهسواري
چهره‌هاي سياسي مخالف حكومت طالبان در افغانستان در تازه‌ترين اقدام خود با حضور در يك نشست بزرگ در آنكارا، پايتخت تركيه يك نهاد تازه با عنوان «شوراي عالي مقاومت براي نجات افغانستان» تاسيس كرده‌اند. در حالي كه در هفته‌هاي گذشته درگيري‌هاي مسلحانه ميان گروه‌هاي مقاومت مسلح در برخي از نقاط افغانستان به ويژه ولايت پنجشير و منطقه اندراب شدت گرفته است، نهاد تازه‌تاسيس «شوراي عالي مقاومت براي نجات افغانستان» از اين اقدامات حمايت كرده است، اما در عين حال از طالبان دعوت كرده است كه به سرعت براي تشكيل يك حكومت فراگير انتقالي وارد مذاكره با گروه‌هاي سياسي افغانستان و جامعه بين‌المللي شود. به گفته اين شورا هدف از تشكيل دولت انتقالي، ايجاد يك نظام منتخب مردم در افغانستان خواهد بود. تشكيل جلسه بزرگ فعالان سياسي افغان در آنكارا در حالي انجام مي‌شود كه در نخستين روزهاي حاكميت طالبان بر كابل، تركيه به اين گروه وعده داده‌بود كه جلوي فعاليت سياسي افرادي را كه به اين كشور پناهنده شده‌اند بگيرد. با اين حال به نظر مي‌رسد ۹ ماه پس از سقوط كابل، مقام‌هاي آنكارا در وعده خود تجديدنظر كرده‌اند و تصميم گرفته‌اند به سياستمداران مخالف طالبان براي تشكيل جلسه و فعاليت سياسي عليه گروه طالبان در تركيه مجوز بدهند.
واكنش طالبان به تاسيس شوراي عالي مقاومت
در واكنش به برگزاري جلسه شوراي عالي مقاومت در آنكارا، سخنگوي طالبان گفته است اگر طرف مقابل گزينه نظامي را انتخاب كند، مردم افغانستان به آنها اجازه نخواهند داد. ذبيح‌الله مجاهد، سخنگوي حكومت طالبان گفته است كه هركسي كه براي تامين صلح و ثبات در افغانستان كمك كند، طالبان از آن استقبال كرده و اگر نيت جانب مقابل جنگ باشد، اجازه داده نخواهد شد. وي روز پنج‌شنبه گفت: «اكنون افغانستان داراي وضعيت امن است، هرگاه كسي براي اين وضعيت كمك و همكاري مي‌كند، طالبان با آنان مشكلي ندارد. مجاهد تاكيد كرد: «هرگاه از سوي چنين جناح‌ها تلاشي براي مخالفت صورت بگيرد و گزينه نظامي را انتخاب كنند، مردم افغانستان به آنها اجازه نخواهد داد.»
بيانيه شوراي عالي مقاومت
اين شورا كه نخستين نشست خود را با حضور بسياري از چهره‌هاي شناخته شده جهادي و مقام‌هاي حكومت پيشين افغانستان در آنكارا برگزار كرده است با صدور بيانيه‌اي به طالبان هشدار داده است كه در صورت عدم مشاركت فوري در مذاكرات براي «ايجاد دولت فراگير انتقالي براي زمينه‌سازي جهت برقراري نظام منتخب مردمي»، وارد فاز مبارزه مسلحانه با اين گروه خواهد شد. در بيانيه پاياني اين نشست آمده است: «در صورتي كه طالبان به مطالبات ملي و بين‌المللي مبني بر تشكيل حكومت منتخب تمكين نكنند و در زودترين فرصت ممكن وارد مذاكرات صلح بين‌الافغاني نشوند، در جهت شكل‌دهي و گسترش مقاومت ملي در همه مناطق كشور تا رسيدن به صلح و ثبات وارد اقدام نظامي و مقاومت مسلحانه با طالبان خواهد شد.»
حاضران در اين نشست همچنين از جبهه مقاومت ملي افغانستان نيز اعلام حمايت كرده‌اند. هر چند در بيانيه پاياني نشست، اشاره مستقيم به نام جبهه مقاومت ملي افغانستان نشده است، اما از فعاليت‌هاي اين گروه با عنوان «مقاومت پنجشير، اندراب و ساير مناطق» ياد شده است. در اين بيانيه آمده است: «با تأييد مطالبات عدالت‌طلبانه مقاومت پنجشير و اندراب و ساير مناطق، فعاليت‌هاي گروه‌هايي را كه با هدف مقاومت عليه طالبان عرض وجود كرده و مي‌كنند، با دقت تعقيب و از اقدامات‌شان در جهت خنثي كردن گروه‌هاي تروريستي خارجي پشتيباني مي‌كند.» محسن روحي صفت، ديپلمات پيشين جمهوري اسلامي ايران به «اعتماد» مي‌گويد: «اصل برگزاري اين نشست به معناي جنگ و مقابله نظامي نيست. طالبان اعلام كرده است كه در آينده نزديك يك مجمع بزرگ از فعالان سياسي افغانستان تشكيل مي‌دهند و در اين نشست در مورد نوع ساختار حكومت آينده و فرآيند قانون‌گذاري در آن گفت‌وگو مي‌شود.» وي معتقد است: «ديگران اگر بخواهند در اين فرآيند مشاركت كنند، لازم است كه خودشان را متشكل كنند تا براي شركت در چنين گفت‌وگوهاي احتمالي آمادگي داشته‌باشند. با اين حال اگر افرادي كه در كابل حاكم هستند مانع شوند تا از طريق قانوني و مسالمت‌آميز در قدرت مشاركت داشته‌باشند، متاسفانه ممكن است شاهد درگيري‌هاي مسلحانه باشيم.» روحي صفت تاكيد مي‌كند كه جبهه مقاومت شمال يا جبهه مقاومت ملي افغانستان تحت رهبري احمد مسعود هم در ابتدا اعلام كرده‌بود كه تمايلي به جنگ با طالبان ندارد و ترجيح مي‌دهد كه از طريق گفت‌وگو مسائل را حل و فصل كند و حتي در دوره‌اي گزارش‌ها حاكي از اين بود كه دوطرف به توافقي براي يك آتش‌بس براي مذاكره رسيده‌بودند.
بر اساس بيانيه منتشر شده در پايان اين نشست مقابله با افراطي‌گري و تروريسم با هدف جلوگيري از تبديل شدن دوباره افغانستان به لانه و حياط‌خلوت افراطيت ستيزه‌جو و تروريسم جهاني، نيز از ديگر اهدافي است كه شوراي موسوم به نجات افغانستان ترسيم كرده است. در ادامه اين بيانيه آمده است: «براي رسيدن به اهداف فوق، شوراي عالي نجات دفاع از منافع ملي، حاكميت ملي، تماميت ارضي، وحدت ملي، حقوق و آزادي‌هاي اساسي شهروندان به‌خصوص زنان و تامين عدالت اجتماعي، توزيع عادلانه امكانات و فرصت‌هاي ملي و مشاركت عادلانه و متناسب همه اقوام افغانستان در قدرت سياسي براساس شايستگي به عنوان عناصر مهم ياد مي‌كند.» حمايت از نظام انتخاباتي كه بتواند به‌طور هم‌زمان نمايندگي عادلانه جغرافيايي، قومي، جنسيتي و حزبي را تأمين كند و به نامزدان مستقل نيز امكان رقابت سالم را فراهم كند، از ديگر مبناهاي رفتاري است كه اين شورا براي خود ترسيم كرده است. در متن منشور پشتيباني از مشاركت فعالانه و عادلانه زنان دوشادوش مردان در عرصه‌هاي آموزش، تحصيل، كار، فعاليت‌هاي سياسي و اجتماعي حمايت شده است. همين طور، احترام و تضمين تنوع فرهنگي و زباني با رعايت اصل برابري در ارزش‌هاي ملي و انعكاس آن در اسناد و نمادهاي ملي، پايبندي به اصل خرد جمعي، رويكرد نهادي، تصميم‌گيري بر‌مبناي اصل دموكراتيك و مشاركت همه‌جانبه ملي از ترجيحات منشور جبهه نجات افغانستان است. در نشست آنكارا كه در منزل عبدالرشيد دوستم، فرمانده جهادي پيشين و معاون رييس‌جمهور پيشين افغانستان برگزار شد نزديك به ۴۰ نفر از چهره‌هاي شناخته‌شده سياسي مخالف طالبان حضور داشتند. از جمله اين افراد عبدالرشيد دوستم، محمد محقق، عبدرب الرسول‌سياف، عطا محمد نور، ميررحمان رحماني، محمدعلم ايزديار، نماينده‌هاي صلاح‌الدين رباني، لطيف پدرام و پسر امير اسماعيل‌خان، جنرال دين محمد جرأت، الماس زاهد، محمد علم ايزديار، نماينده عبدالهادي ارغنديوال، حضرت عالي، راحل دوستم، محمد يونس قانوني، احمد ضيا مسعود، عاليه يلماز، معصومه خاوري و تعدادي ديگر از شخصيت‌هاي سياسي افغان بودند.
محسن روحي‌صفت مي‌گويد: «به‌طور طبيعي افغانستان يك كشور چند قومي، چند نژادي، چند زباني و چند فرهنگي است. اين ساختار انساني باعث مي‌شود كه تمامي اقوام اين انتظار را داشته‌باشند كه به نوعي در حاكميت كشور مشاركت داشته‌باشند.» روحي صفت مي‌گويد: «بسياري از رهبران اقوام و گروه‌ها در حال حاضر در تركيه مستقر هستند و طبيعي است كه اين نشست در تركيه برگزار شود.»
تغيير رويكرد تركيه در قبال مقاومت افغانستان
تركيه در ابتداي تشكيل حكومت طالبان در افغانستان، تلاش كرد از طريق تماس مستقيم با اين گروه براي مشاركت در پروژه‌هايي مانند بهره‌برداري از فرودگاه كابل، نفوذ خود را در افغانستان در دوران حاكميت طالبان افزايش دهد. به همين دليل علي‌رغم حضور تعداد زيادي از فعالان سياسي و مقام‌هاي حكومت پيشين افغانستان در خاك تركيه، به آنها اعلام كرده‌بود كه اجازه فعاليت سياسي به آنها نخواهد داد. اما با گذشت چند ماه مشخص شد كه طالبان حاضر به امتياز دادن به تركيه در مورد پروژه‌هاي حساس امنيتي به ويژه در مورد فرودگاه كابل نيست. حالا تركيه در چرخشي محسوس تصميم گرفته است كه مخالفتي در مقابل برگزاري نشست مخالفان طالبان در خاك خود نشان ندهد. محسن روحي‌صفت، معاون پيشين دفتر مطالعات سياسي و بين‌المللي وزارت امور خارجه، معتقد است كه تركيه با ميزباني از چنين نشست‌هايي منافع خود را دنبال مي‌كند. روحي صفت به «اعتماد» مي‌گويد: «هر كشوري منافع خودش را دنبال مي‌كند. تركيه تمايل خودش را به گسترش نفوذ در آسياي مركزي و قفقاز جنوبي نشان داده است. جهت‌گيري نفوذ تركيه در حال تغيير از خاورميانه به مناطق ديگر است. نفوذ آنكارا در خاورميانه به بن‌بست خورده است يا در بهترين حالت كند شده است. در نتيجه تمايل دارد نيروي بالقوه سياسي خود را به سمت آسياي جنوبي، افغانستان و آسياي مركزي و قفقاز هدايت كند. به نظر مي‌رسد كه در حال حاضر در خاورميانه عربي اسراييل ابتكار عمل را در اختيار گرفته است و تركيه چندان جايگاهي در آينده نزديك براي خود متصور نيست.»
عبدالمحمد طاهري، ديپلمات پيشين ايران در افغانستان در گفت‌وگو با «اعتماد» تاكيد مي‌كند: «جبهه‌اي كه در آنكارا شكل گرفته است نه تنها از جبهه‌هاي فعال در خاك افغانستان دنباله‌روي مي‌كنند بلكه تلاش مي‌كنند تا از شرايط نابساماني كه طالبان براي مردم افغانستان ايجاد كرده‌اند، استفاده كنند و فشار را هر چه بيشتر بر اين گروه تنگ‌تر و تنگ‌تر كنند.»
افزايش درگيري‌هاي مسلحانه در پنجشير
و اندراب
درگيري‌هاي ميان طالبان و گروه‌هاي مقاومت مستقر در ولايت پنجشير در طول هفته‌هاي اخير به شكل چشمگيري افزايش پيدا كرده است، در حالي كه جبهه مقاومت ملي افغانستان، وابسته به احمد مسعود خبرهايي از كشته شدن تعداد زيادي از نظاميان طالبان در پنجشير مي‌دهد، طالبان به شكل مستمر در حال افزايش نظاميان خود در منطقه است. عبدالمحمد طاهري، رايزن فرهنگي پيشين ايران در افغانستان مي‌گويد: «فشار روي طالبان از جهات مختلف زياد مي‌شود. غير از اينكه مردم بسيار بسيار تحت فشار هستند، شورش‌هاي داخلي در ولايات داخلي نه تنها آغاز شده بلكه در حال منسجم‌تر شدن هستند. نيرويي كه احمد مسعود با عنوان مقاومت ملي افغانستان نمايندگي مي‌كند، فعال‌تر از گذشته‌شده است. در عين حال گروه‌هاي ديگر مانند گروهي كه محمد حنيف اتمر و عبدالرشيد دوستم راه‌اندازي كرده‌اند نيز در حال فعاليت‌هاي بيشتر هستند.»
روز شنبه رسانه‌هاي افغان به نقل از منابع محلي از سفر ملايعقوب مجاهد، سرپرست وزارت دفاع طالبان به ولايت پنجشير خبر دادند. مقام‌هاي محلي مقاومت پنجشير به رسانه‌ها گفته‌اند كه به دليل ناآشنايي طالبان پشتون با فرهنگ محلي و نقشه و پستي و بلندي‌هاي منطقه، اين گروه با مشكلات زيادي در نبرد با نيروي مقاومت مواجه است. منابع محلي گفته‌اند ملايعقوب با هدف رهبري جنگ با نيروهاي جبهه مقاومت‌ملي به اين ولايت سفر كرده است. مقام‌هاي محلي نيز سفر وزير دفاع طالبان به پنجشير را تاييد كردند. ابوبكر صديق سخنگوي والي طالبان براي پنجشير، روز شنبه، در يك‌نوار ويديويي هدف از سفر مجاهد را، ديدار و مشورت با اقشار مختلف جامعه و مسوولان‌محلي اين ولايت عنوان كرد.
پايگاه خبري آماج مي‌نويسد يك فرمانده مقاومتي گفته است كه ملا يعقوب به‌دنبال راه‌اندازي يك جنگ رواني براي جبران شكست‌هاي چند روز اخير است. او بدين باور است كه وزير دفاع طالبان تلاش خواهد كرد كه جنگ را بومي ساخته و از سنگيني آن از شانه‌هاي طالبان پشتون بكاهد. اما به گفته او اين‌كار ناممكن است. يك منبع طالبان محلي هم به آماج مي‌گويد كه وقتي روحيه همكاري مردم در پنجشير نيست، هنگامي كه طالبان جنوب با زبان و فرهنگ باشندگان محل آشنا نيستند و وقتي سنگ و چوب پنجشير در ضديت با تفكر اشغال نيروي غير بومي است، پيروز شدن در جنگ مشكل به نظر مي‌رسد. اما يك فرمانده جنگي مقاومت در پنجشير مي‌گويد كه طالبان با تمام قوت از آسمان و زمين عمليات اجرا كردند، اما با شكست روبرو شدند، شكستي كه به باور او روحيه جنگ‌جويان طالب را شكسته و انگيزه مقاومت‌گران را بالا برده است.
علي ميثم نظري، مسوول روابط خارجه جبهه مقاومت مي‌گويد كه طالبان پاك‌سازي قومي را در اندراب ولايت بغلان آغاز كرده‌اند. آقاي نظري در توييتي نوشت كه طالبان خانواده‌هايي را كه عمدتا زنان، كودكان و سال‌خوردگان هستند را با اين حركت خود آواره كرده‌اند. او در ادامه گفته است: «اين عمل زمانى صورت گرفت كه كميسيون حقوق بشر افغانستان در اين هفته توسط اين جنايت‌كاران منحل اعلام شد.»
طاهري معتقد است كه بزرگ‌ترين نقطه ضعف مقاومت افغانستان در حال حاضر فقدان رهبري واحد و متمركز است. او مي‌گويد: «الان گروه منظمي وجود ندارد كه مبارزه را عليه گروه طالبان هماهنگ كند؛ اين يك فرصت نيست، بلكه تهديد است، چرا كه يك فرماندهي واحد در كشور وجود ندارد. ضمن اينكه ژنرال دوستم هم به دليل شرايط كبر سن و هم اينكه بخش كوچكي از جامعه افغانستان را نمايندگي مي‌كند، نفوذ گسترده‌اي نمي‌تواند بر مقاومت داشته‌باشد. دوستم همواره با دولت‌هاي مركزي افغانستان زاويه داشته است و نمي‌تواند اساسا يك نيروي وحدت‌آفرين ميان گروه‌هاي افغانستان باشد. گروه‌هاي متعدد ديگري به موازات عبدالرشيد دوستم در حال فعاليت هستند، از جمله گروه‌هايي وابسته به يونس قانوني، محمد حنيف اتمر و احمد مسعود هستند. هر كدام از اين گروه‌ها هم حمايت‌هاي متفاوتي دارند، مثلا فرانسوي‌ها از احمد مسعود حمايت مي‌كنند و پايگاه عبدالرشيد دوستم هم در تركيه است. بخشي گروه‌هاي ديگر هم هستند كه هر يك از گروه‌هاي متفاوت افغان نمايندگي مي‌كنند. اگر اين گروه‌ها بتوانند در محور يك رهبري واحد متمركز شوند، چون شرايط طالبان اصلا خوب نيست و از لحاظ مالي هم وضعيت بسيار بدي دارد و شبانه روز هم مشكلات بيشتري را به مردم تحميل مي‌كنند و شرايط را براي مردم تنگ‌تر مي‌كنند، مقاومت مي‌تواند موفقيت‌هايي را كسب كند و حتي اگر به رهبري واحد برسند، مي‌توانند تا مرز سرنگوني طالبان هم پيش بروند.»
منبع: روزنامه اعتماد 2 خرداد 1401 خورشیدی