غروب صدر
هواداران صدر پس از كناره‌گيري او از سياست، پايتخت و شهرهاي ديگر عراق را به آشوب كشيدند
شهاب شهسواري
سيد مقتدي صدر، سياستمدار جنجالي عراق روز گذشته و در پي اعلام كناره‌گيري آيت‌الله سيدكاظم حائري از مقام مرجعيت اعلام كرد كه براي هميشه از سياست كناره‌گيري مي‌كند. اين سومين‌بار در دو دهه گذشته است كه مقتدي صدر از سياست كناره‌گيري مي‌كند، هر چند دو بار گذشته او پس از مدت كوتاهي دوباره رداي سياست بر تن كرده و سوداي قدرت در سر پرورانده است. اعلام كناره‌گيري صدر از سياست، بلافاصله با شورش گسترده حاميان او در شهرهاي مختلف عراق همراه شد. حاميان صدر بعدازظهر ديروز در بغداد به منطقه سبز حمله كردند و با ورود به ساختمان كاخ رياست‌جمهوري عراق اين نهاد را اشغال كردند. علاوه بر بغداد حاميان صدر در استان‌هاي بصره، ميسان و العماره هم به خيابان‌ها آمدند. براساس گزارش رسانه‌ها ستاد عمليات مشترك عراق در تمامي نقاط عراق از ساعت ۱۹ ديشب منع آمد و شد اعلام كرده است. در واكنش به ورود هواداران صدر به منطقه سبز بغداد كه محل استقرار نهادهاي دولتي و اماكن ديپلماتيك پايتخت عراق است، مصطفي كاظمي نخست‌وزير عراق ضمن اعلام تعليق جلسات كابينه عراق از ساعت 15:30 دقيقه ديروز در بغداد منع آمد و شد اعلام كرد. تصاوير منتشر شده از پايتخت عراق از استقرار خودروهاي زرهي در خيابان‌هاي بغداد و تلاش نيروهاي امنيتي براي بيرون كردن معترضان منتسب به صدر از منطقه سبز و ساختمان رياست‌جمهوري حكايت دارد.كناره‌گيري صدر از دنياي سياست درست يك روز قبل از آن اعلام شد كه دادگاه عالي فدرال عراق قرار بود راي خود را در مورد شكايات هواداران صدر در مورد قانوني بودن فعاليت پارلمان اعلام كند. مقتدي صدر پس از آنكه در طول ۹ ماه پس از انتخابات عراق، به‌رغم داشتن ۷۳ كرسي در پارلمان نتوانست به هدف خود براي تشكيل دولت «اكثريت ملي» برسد، دو ماه پيش به نمايندگان جريانش دستور داد از كرسي‌هاي خود در پارلمان استعفا دهند. وي بعد از آنكه احزاب ديگر شيعي در قالب چارچوب هماهنگي احزاب شيعي نامزد خود را براي نخست‌وزيري اعلام كردند، هوادارانش را به اعتراض خياباني دعوت كرد. اين تظاهرات به تصرف ساختمان پارلمان عراق و تعطيلي جلسات پارلمان منجر شد. جريان صدر سپس با راه انداختن نهضت شكايت، خواستار انحلال پارلمان از طريق دستگاه قضايي شد. دو هفته پيش هواداران صدر در واكنش به اظهارنظر فائق زيدان، دادستان كل عراق كه گفته بود دستگاه قضايي عراق قانونا امكان انحلال پارلمان را ندارد، در مقابل ساختمان شوراي عالي قضايي عراق تحصن كرده بودند و فعاليت دستگاه قضايي عراق را مختل كردند. دادگاه عالي فدرال عراق امروز قرار است حكم خود در مورد شكايات هواداران صدر در مورد قانوني بودن فعاليت پارلمان عراق را اعلام كند. تصور مي‌شود كه آشوب‌هاي امروز هواداران صدر با هدف تحت فشار گذاشتن دستگاه قضايي براي اعلام راي به نفع آنان است.
پيش از اين تحليلگران مسائل عراق پيش‌بيني كرده بودند كه اظهارات سخنگوي صدر، صالح محمد العراقي، مبني بر عدم دخالت صدر در مسائل سياسي و تهديد به انحلال كميته نظارت بر تظاهرات، به معناي آماده كردن شرايط براي اقدام‌هاي خشونت‌بار توسط هواداران صدر است، اقدامي كه با ادعاي كناره‌گيري صدر از سياست، او را از دست داشتن در اين‌گونه آشوب‌ها مبرا كنند.
ساعاتي پيش از آشوب‌هاي هواداران صدر، رهبران قواي چهارگانه عراق در جلسه‌اي تحولات جاري عراق را مورد بررسي قرار دادند. صبح ديروز كاخ السلام بغداد ميزبان برهم صالح رييس‌جمهور، مصطفي الكاظمي نخست‌وزير، محمد الحلبوسي رييس پارلمان و فائق زيدان رييس شوراي عالي قضايي عراق بود. بنابر آنچه در بيانيه رياست‌جمهوري عراق آمده، حاضران در اين نشست تاكيد كردند كه حفظ امنيت و ثبات و روند دموكراتيك و قانوني در عراق، مسووليت و وظيفه همه عراقي‌ها و همچنين مسووليت نهادهاي حكومت و نيروهاي سياسي ملي است. آنان تاكيد كردند كه گفت‌وگوي سازنده، راه درست پايان همه اختلافات كنوني در راستاي حفظ مقدرات كشور است. حاضران در اين نشست مجددا از فراخوان نخست‌وزير براي برگزاري دور جديد گفت‌وگوي ملي در هفته جاري براي بررسي افكار و طرح‌هاي مرتبط با بحران كنوني حمايت و از جريان صدر براي حضور در اين نشست دعوت كردند.
كناره‌گيري پس از كناره‌گيري
اعلام كناره‌گيري صدر پس از آن اتفاق افتاد كه آيت‌الله سيدكاظم حائري با صدور بيانيه‌اي كناره‌گيري خود را از مرجعيت اعلام كرد. روابط مقتدي صدر با آيت‌الله حائري كه در دهه‌هاي گذشته مرجع شيعيان عراق، به ويژه حاميان جريان صدر محسوب مي‌شد، در سال‌هاي اخير دچار تنش شده است. صدر پس از آنكه خود را به عنوان مخالف نفوذ ايران در عراق معرفي كرد، تلاش كرد از آيت‌الله حائري با اين مدعا كه ايشان به ايران نزديك است، دوري كند. آيت‌الله حائري در بيانيه خود تاكيد كرده است كه به دليل بالا رفتن سن و مشكلات جسماني، شؤون مرجعيت را از دست داده است و به همين دليل با لغو همه اجازه نامه‌ها و وكالت موكلين خود، پايان عهده‌داري مسووليت سنگين مرجعيت را اعلام مي‌كند. وي در اين بيانيه بدون اشاره به نام مقتدي صدر به شدت از افرادي كه در پي تفرقه در بين شيعيان و ملت عراق هستند، انتقاد كرده است و شرط رهبري را اجتهاد اعلام مي‌كند. در بخشي از اين بيانيه آمده است: «فرزندان شهيدان صدر بايد بدانند كه علاقه به آن شهيد كفايت نمي‌كند، بلكه بايد با عمل صالح و پيروي واقعي از آموزه‌هاي آنان باشد و صرف ادعا يا وابستگي كافي نيست.» در اين بيانيه تاكيد شده كه هر كس به نام شهيدان صدر در پي تفرقه در ميان شيعيان و ملت عراق باشد يا به نام آنان خود را متصدي رهبري سازد بدون آنكه از اجتهاد يا ديگر شرايط رهبري شرعي برخوردار باشد «در واقع صدري نيست هر چند مدعي آن باشد يا به آنان منتسب شود.» وي در اين بيانيه، آيت‌الله سيدعلي خامنه، رهبر معظم انقلاب را شايسته‌ترين فرد براي رهبري امت اسلام معرفي مي‌كند.
صدر در بيانيه خود در‌خصوص كناره‌گيري از سياست به‌شدت به مواضع آيت‌الله حائري حمله كرده است. در اين بيانيه آمده است: «با اينكه مي‌دانم كناره‌گيري آيت‌الله حائري و صدور اين بيانيه به اراده شخصي وي نبوده، اما من نيز اعلام مي‌كنم كه ديگر در امور سياسي دخالت نخواهم كرد و از اكنون به طور كامل از عرصه كناره‌گيري مي‌كنم و همه دفاتر وابسته به خود جز مرقد و موزه و موسسه ميراث خاندان صدر را مسدود مي‌كنم.» صدر گفته است كه هرگز ادعاي عصمت، اجتهاد يا حتي رهبري نكرده است و خود را فقط آمر بالمعروف و ناهي عن المنكر مي‌داند و هدفي جز اصلاح انحراف‌هايي كه عامل اصلي آن نيروهاي سياسي شيعه بوده‌اند، ندارد. در بيانيه مقتدي صدر آمده است: «بسياري از جمله آقاي حائري فكر مي‌كنند كه اين رهبري به لطف يا دستور آنان به دست آمده است در حالي كه اين به لطف خداوند و فيض پدرمان بوده است.»
سومين خداحافظي در ۱۵ سال
اين نخستين‌بار نيست كه مقتدي صدر اعلام مي‌كند كه قصد دارد از سياست كناره‌گيري كند. نخستين‌بار، مقتدي صدر اسفند ماه سال ۱۳۸۶ در ۳۴ سالگي و بعد از ۴ سال رهبري مبارزه با اشغالگري امريكا، اعلام كرد كه از سياست كناره‌گيري مي‌كند. صدر در آن زمان دليل كناره‌گيري خود را اجراي وصيت پدرش و ادامه تحصيلات حوزوي اعلام و تلاش براي آزادي عراق و ايجاد حكومت اسلامي عنوان كرده بود. در آن زمان كناره‌گيري صدر از سياست زياد طول نكشيد و او خيلي زود مجددا رهبري جيش‌المهدي را براي مبارزه با اشغالگران امريكايي دراختيار گرفت. صدر ۶ سال بعد و اين‌بار بهمن ماه ۱۳۹۲، ۲ ماه مانده به برگزاري انتخابات پارلماني عراق، بار ديگر كناره‌گيري خود را از سياست اعلام كرد. او در بيانيه‌اي تصريح كرده بود: «از همين‌جا اعلام مي‌كنم كه ديگر در سياست دخالتي نمي‌كنم. هيچ شخصيت سياسي و هيچ جايگاه پارلماني و دولتي ديگر نماينده من نيست… هر كس كه خلاف اين عمل كند، پيگرد قانوني و مذهبي دارد.» اما بار ديگر او پس از مدتي به عرصه سياسي بازگشت و با تاسيس يك گروه شبه‌نظامي جديد با عنوان سراياالسلام، فعاليت سياسي و امنيتي خود را از سر گرفت. حالا ۸ سال و نيم بعد از واپسين خداحافظي‌اش از سياست، مقتدي صدر بار ديگر ساز خداحافظي را كوك كرده است. شورش بلافاصله حاميان او در استان‌هاي جنوبي عراق و يورش به منطقه سبز بغداد، نشان داد كه فعلا قرار نيست اثر صدر از سياست عراق محو شود و معلوم نيست اين‌بار خداحافظي صدر چقدر طول مي‌كشد.
آشوب هواداران صدر
بلافاصله بعد از اعلام كناره‌گيري مقتدي صدر از سياست، هواداران او در نقاط مختلف عراق به خيابان‌ها ريختند. تصاوير منتشر شده از شهرهاي مختلف عراق به ويژه در استان‌هاي جنوبي و پايتخت، نمايانگر بسته شدن خيابان‌ها و به آتش كشيدن لاستيك توسط هواداران مقتدي صدر است. در بغداد هواداران صدر پس از ورود به منطقه سبز، محل استقرار نهادهاي دولتي و اماكن ديپلماتيك، به ساختمان كاخ رياست‌جمهوري عراق حمله كردند. مصطفي كاظمي، نخست‌وزير عراق دستور داده است كه جلسات هيات دولت تا زمان بازگشت كامل امنيت به منطقه سبز معلق شود. كاظمي در مقام فرمانده كل قوا دستور منع آمد و شد در بغداد صادر كرده است. كاظمي همچنين با صدور بيانيه‌اي از مقتدي صدر براي پايان دادن به آشوب‌ها كمك خواسته است. به گزارش ميدل ايست نيوز، در اين بيانيه آمده است كه تعرض معترضان به نهادهاي حكومتي اقدامي محكوم و خارج از چارچوب‌هاي قانوني است و از مقتدي صدر «كه همواره حامي حكومت و مدافع اقتدار آن و احترام به نيروهاي امنيتي بوده» خواسته كه «براي دعوت تظاهرات‌كنندگان به خروج از ساختمان‌هاي حكومتي» كمك كند. كاظمي تاكيد كرده كه كشيده شدن اختلافات سياسي به حد آسيب زدن به نهادهاي حكومت به نفع ملت عراق و آينده و وحدت كشور نيست. او همچنين خواستار خويشتنداري همگان و خروج فوري معترضان از منطقه خضراء و همكاري با نيروهاي امنيتي مسوول حفاظت از نهادهاي رسمي و جان شهروندان شده است.
همزمان دفتر نمايندگي سازمان ملل متحد در عراق (يونامي) از هواداران صدر خواست منطقه خضراء و ساختمان‌هاي دولتي را ترك كنند. يونامي خواستار بالاترين سطح از خويشتنداري شد. اين نهاد بين‌المللي در عراق همچنين اعلام كرد كه نهادهاي حكومت بايد بدون مانع به فعاليت خود براي خدمت به مردم عراق ادامه دهند.
برهم صالح، رييس‌جمهور عراق گفت كه شرايط سخت كشور مستلزم اين است همه به آرامش پايبند باشند و خويشتنداري كنند. به گزارش ميدل ايست نيوز، بنابر آنچه در بيانيه رياست‌جمهوري عراق آمده است، برهم صالح گفت كه شرايط سخت كشور مستلزم اين است كه همه به آرامش، خويشتنداري و عدم تشديد تنش پايبند باشند و اوضاع كشور به سمت نامعلوم و خطرناكي كه در آن همه زيان خواهند ديد، كشيده نشود. وي افزود كه تظاهرات مسالمت‌آميز و بيان انديشه حقي تضمين شده به واسطه قانون اساسي به همراه پايبندي به قوانين و حفظ امنيت عمومي است، اما به تعطيلي كشاندن نهادهاي حكومت امري خطرناك است كه كشور و منافع شهروندان را در معرض خطر بزرگي قرار مي‌دهد. رييس‌جمهور عراق از تظاهرات‌كنندگان خواست از نهادهاي رسمي خارج شوند و به نيروهاي امنيتي اجازه دهند به وظيفه خود در حفظ امنيت و نظم و دارايي‌هاي عمومي عمل كنند. صالح تصريح كرد كه تحولات اوضاع در عراق بر نيروهاي ملي واجب مي‌كند، با توجه به آنچه ارزشمندتر و به نفع ميهن است، مسووليت بيشتري براي رفع اختلافات به خرج دهند و از خشونت و ريخته شدن خون ارزشمند عراقي‌ها جلوگيري و از مواضعي در حمايت از ميهن پيروي كنند و روند دموكراتيك قانوني مسالمت‌آميز كه ملت ما براي آن فداكاري كرده است، حفظ كنند كه شايسته نيست تحت هيچ شرايطي به آن
كم توجهي شود.
واكنش سياستمداران عراقي به تحولات روز دوشنبه
حيدر عبادي، نخست‌وزير پيشين عراق و رييس ائتلاف نصر با انتشار بيانيه‌اي از مردم عراق خواست كه با خويشتنداري به «فتنه» كشيده نشوند. عبادي با انتشار توييتي نوشت كه از همه مي‌خواهد خويشتنداري كنند و به فتنه‌هايي كه چون شب تاريك يكي در پي ديگري پديدار مي‌شوند، كشيده نشوند. وي از مردم عراق خواست كه ضمن همبستگي با يكديگر مانع از تعرض به حقوق عمومي و خصوصي شوند و از نيروهاي امنيتي بابت نقش آنان در حفاظت از امنيت شهروندان و حفظ كشور در برابر آشوبگران قدرداني كرد.
ائتلاف الوطنيه به رياست اياد علاوي با انتشار بيانيه‌اي رسمي درباره وضعيت پرمخاطره كشور و پيامدهاي فاجعه‌بار آن بر ملت عراق هشدار داد. در اين بيانيه ضمن هشدار درباره افزايش سطح منازعات سياسي و هرگونه دخالت خارجي در روند حوادث كه «در اوج شكاف و عدم انعطاف است»، از همه طرف‌ها خواسته شده كه منطق عقلانيت و آرامش و احساس مسووليت ملي و انساني را پيش بگيرند. اين بيانيه افزوده كه هيچ راهي براي حل مشكلات عراق وجود ندارد جز گفت‌وگوي فراگير ملي با حضور همه كنشگران سياسي و اجتماعي و مردمي و مشاغل بر پايه اصول ملي و شهروندي و پذيرش يكديگر و عدالت سياسي و اجتماعي و كنار گذاشتن هرگونه سهميه‌بندي و چيرگي‌خواهي و حذف.
ثائر مخيف، عضو چارچوب هماهنگي و نماينده ائتلاف دولت قانون در پارلمان عراق در واكنش به تحولات اخير گفت: چارچوب هماهنگي حتي قبل از اعلام كناره‌گيري سيد مقتدي صدر نيز به جمع‌آوري امضا براي برگزاري جلسه پارلمان براساس چارچوب‌هاي قانون اساسي ادامه مي‌داد. به گزارش فارس، وي افزود: صدر دستور عقب‌نشيني از ساختمان پارلمان را صادر كرده و هر كسي با اين دستور مخالفت كند از قانون‌شكنان و مخالفان وي محسوب مي‌شود. مخيف ادامه داد، در صورت عقب‌نشيني تظاهرات‌كنندگان و تخليه پارلمان، ارتباط ميان طرف‌هاي سياسي تشكيل‌دهنده دولت و روساي ائتلاف‌ها براي تسريع در تشكيل جلسه پارلمان برقرار مي‌شود.
وزير خارجه عراق با اميرعبداللهيان ديدار كرد
فواد حسين، وزير امور خارجه عراق كه به تهران سفر كرده دوشنبه هفتم شهريور ماه با حضور در محل وزارت امور خارجه جمهوري اسلامي ايران با حسين اميرعبداللهيان همتاي ايراني ديدار و گفت‌وگو كرد. گفته مي‌شود كه يكي از دستوركارهاي اين سفر، رايزني در مورد برگزاري دور ششم گفت‌وگوهاي ايران و عربستان در بغداد است كه به نوشته رسانه‌ها فعلا به دليل آشوب و ناامني‌ها در عراق تعليق شده است. اين دومين سفر وزير خارجه عراق در سال ۱۴۰۱ است. وزير خارجه عراق ۲۴ فروردين ماه نيز در سفرش به تهران با حسين اميرعبداللهيان ديدار و گفت‌وگو كرد. فواد حسين دوم دي ماه سال گذشته نيز سفري به تهران داشت و با همتاي ايراني خود ديدار و گفت‌وگو كرد. اميرعبداللهيان نيز شهريور ماه سال گذشته و پس از تصدي وزارت خارجه به منظور شركت در نشست بغداد به عراق سفر كرد.
منبع: روزنامه اعتماد 8 شهریور 1401 خورشیدی