جامعه مدنی و دنیای وب
غزل لطفي
در عصر حاضر، فضاي وب به محيطي بدل شده است كه علاوه بر تعاملات مجازي، اقشار جامعه با هر ميزان سواد و تحصيلات، مي‌توانند مطالبات خود را مطرح كنند و طرح مطالبات در فضاي مجازي، معمولا اولين گزينه است. انتشار بيانيه در گروه‌ها، اصناف و احزاب مختلف، هشتگ‌گذاري براي ترند شدن يك مطالبه و به طور كلي حضور شهروند خبرنگاراني كه هر كدام با زبان و بيان خود به شرح يك ماجرا و خواسته خود مي‌پردازند از تاثيرگذارترين اين موارد است كه البته ظهور پديده شهروند خبرنگار دو وجه مثبت و منفي به همراه دارد. مثبت بدان جهت كه ديده‌ها و شنيده‌هاي خود را به همراه نظرات‌شان در لحظه به اشتراك مي‌گذارند و گستره اين اجتماع مدني مجازي تمام جهان است و منفي به اين شكل كه نظرات غيركارشناسي و گاهي از سر هيجان باعث سرگرداني دنبال‌كنندگان مي‌شود. همچنين رشد چشمگير پيام‌رسان‌ها علي‌الخصوص روي تلفن همراه در يك دهه اخير، باعث ايجاد نوع جديدي از جامعه شده كه در هر زمينه (بعضا حتي گاهي به غلط) نظرات خود را بازگو مي‌كند. در واقع وارد فضاي جديدي از تعاملات اجتماعي شده‌ايم كه در آن فناوري نقش مهمي دارد و هر چند هم كه افراد نتوانند به صورت حضوري (به دليل مشغله‌هاي متعارف فردي-اجتماعي) نظرات خود را با هم به اشتراك بگذارند اما در كسري از ثانيه، مي‌توانند به اشتراك‌گذاري نظرات، مشاهدات و مطالبات خود در دنياي مجازي بپردازند. از مهم‌ترين چالش‌هاي اين جامعه جهاني مجازي، مي‌توان به وجود فيك‌نيوزها، اخبار غلط و حتي اشتباهات سازماندهي شده توسط گروه يا دسته‌اي با اهداف خاص يا افرادي كه با اصطلاح فيك هستند چون با مشخصات واقعي خود حضور ندارند و امكان شناخت آنها در فضاي مجازي مشكل است و به جهت‌دهي افكار عمومي مشغول هستند، اشاره كرد. اظهارنظرهاي غيركارشناسان در موارد تخصصي نيز از ايراداتي است كه در اين فضا به وفور ديده مي‌شود و باعث گمراه شدن مخاطب مي‌شود. اما امكان آموزش، به اشتراك گذاشتن احساساتي مانند خشم، ترس‌ها و هيجانات، ايجاد انگيزه مثبت در موفقيت‌هاي ملي، وجود سايت‌هايي كه در زمينه‌هاي شغلي به ارايه رزومه در جهت اشتغال كمك مي‌كنند و به طور كلي تعامل بدون محدوديت زمان و مكان از جمله اثرات توسعه فضاي وب هستند. وجود رسانه‌هاي مجازي شانه به شانه رسانه‌هاي كاغذي و خبررساني در زمان اكنون نيز از كاركردهاي مهم محيط برخط است. همچنين مواردي مانند كتابخانه‌هاي مجازي در كنار كتابخانه‌هاي واقعي، كلاس‌هاي آموزشي مجازي و حقيقي، كسب و كارها و خريدهايي كه از معرفي كالا توسط فروشنده تا يافتن آن توسط مصرف‌كننده و پرداخت وجه خريد، در فضاي وب رخ مي‌دهد و بسياري موارد ديگر به مكملي در زندگي روزمره شهروندان بدل شده و امكان حذف آن نيست. با توجه به دامنه تاثير دنياي مجازي كه عمدتا افراد به صورت خودخواسته در آن حضور دارند، اين فضا به بهترين مكان براي اطلاع‌رساني مبدل شده است و در واقع دنياي مجازي كه عمدتا از صفحه گوشي‌هاي هوشمند در دسترس همگان است بخش جدايي‌ناپذير زندگي شده است و هر كسي بنا به سليقه و طبع خود ازآن استفاده مي‌كند. دولت‌ها و حكومت‌ها هم از آن براي انتشار اخبار لحظه‌اي خود بهره مي‌برند. به طور كلي اگر دنياي امروز را به دو بخش حقيقي و مجازي تقسيم كنيم، هر دو مكمل يكديگر هستند و تصور نبود يكي از آنها غيرممكن به نظر مي‌رسد. شيوع كرونا و ممنوعيت حضور در اجتماعات به جهت بيم از به خطر افتادن سلامت و انتقال كار و تحصيل و حتي ديد و بازديد‌ها به دنياي مجازي يكي از مهم‌ترين شواهد اين امر در سال‌هاي اخير است. تمام كاركردهاي بيان شده از سويي جامعه و از سويي ديگر دولت‌ها و حكومت‌ها را بايد متوجه اين امر بسازد كه از اين فضا در جهت تعاملي كه در نهايت به توسعه ختم بشود استفاده كنند و ظرفيت‌ها و چالش‌هاي آن را در كنار هم به عنوان عاملي در جهت پيشبرد اهداف مدني بپذيرند.
منبع: روزنامه اعتماد 2 مهر 1401 خورشیدی