3 دهه تلاش برای اصلاح نظام انتخاباتی
بررسي ضرورت‌هاي اصلاحي براي افزايش مشاركت در انتخابات در گفت‌وگو با محمود صادقي
احراز صلاحيت‌ها در شب انتخابات كمكي به افزايش مشاركت نمي‌كند
مهدي بيك‌اوغلي
«هم نظام انتخاباتي و هم جايگاه نهادهاي انتخاباتي بايد با اصلاحات فوري همراه شوند.» اين عباراتي است كه محمود صادقي، فعال سياسي اصلاح‌طلب در گفت‌وگو با «اعتماد» از آن پرده‌برداري مي‌كند؛ اظهاراتي كه هرچند مهم و زيربنايي است، اما حرف تازه‌اي نيست و بارها از سوي ساير فعالان سياسي و دانشگاهي، نمايندگان مجلس و… مطرح شده است. صادقي با اشاره به ضرورت اصلاح نظام انتخاباتي كشور مي‌گويد: «انتخابات نه به عنوان يك تكليف، بلكه به عنوان يك حق براي آحاد مردم بايد مطرح شود.»به اعتقاد اين فعال سياسي اصلاح‌طلب مردم بايد احساس كنند، مي‌توانند مطالبات خود را از دل يك انتخابات پويا و رقابتي محقق كنند. موضوعي كه از منظر اين فعال سياسي طي دهه‌هاي اخير در نظام حكمراني كشور كمرنگ شده و به دليل موضوعاتي چون نظارت استصوابي باعث ايجاد ابهام در امر انتخابات شده است. صادقي خطاب به سياستگذاران كشور اعلام مي‌كند اگر برنامه‌اي براي افزايش مشاركت دارند، پالس‌هاي آن را از همين امروز و نه در شب انتخابات بايد ارسال كنند، چراكه هر تاخيري در جلب توجه افكار عمومي باعث كاهش مشاركت در انتخابات مي‌شود.
كمتر از 3ماه از ابتداي سال 1402 گذشته و طي اين مدت، رهبر انقلاب 3بار در سخنراني‌هاي‌شان درباره اهميت انتخابات و ضرورت برگزاري انتخاباتي با مشاركت بالا، سالم و رقابتي صحبت كرده‌اند. چرا آوردگاه‌هاي انتخاباتي پيش روي كشور اين اندازه مهم هستند؟
لازم است يادآوري شود كه رهبر انقلاب در ابتداي امر در سخنراني نوروزي‌شان درباره دو آوردگاه انتخاباتي پيش روي كشور (مجلس دوازدهم1402 و رياست‌جمهوري چهاردهم در سال1404) شروع به ارايه رهنمود كردند. اين روند تقريبا كم سابقه است كه رهبري اينقدر زود و حدودا يك‌سال قبل از آغاز موعد رسمي انتخابات، موضوعات انتخاباتي را طرح و درباره آن صحبت كنند.اين تذكرات در سخنراني عيد فطر هم ادامه داشت و نهايتا در مراسم سالگرد امام(ره) باز هم درباره انتخابات صحبت شد تا مشخص شود تا چه اندازه اين انتخابات در سرنوشت كشور اثرگذار است. در صحبت‌هاي قبلي، رهبري 3راهبرد سلامت، امنيت و مشاركت در انتخابات را به عنوان سه ضلع اصلي راهبردي در انتخابات تحليل كردند.
به نظر مي‌رسد، موضوع مشاركت در ميان اين سه ضلع يك هدف مهم و اساسي است كه دو ركن ديگر يعني سلامت و امنيت انتخابات زمينه‌هاي افزايش مشاركت هستند. براي ايجاد فضاي انتخاباتي با مشاركت بالا چه بايد كرد؟
برگزاري انتخابات با مشاركت بالا به لوازم و زمينه‌هايي نياز دارد.هم از جهت رويكردي و هم از منظر عملكردي اين بسترها بايد فراهم شوند تا مردم در انتخابات حضور پيدا كنند.براي برگزاري يك انتخابات مشاركتي رويكردهاي حاكم بر نظام انتخاباتي، بايد اصلاح بنيادين شوند. در واقع حق تعيين سرنوشت براي مردم به رسميت شناخته شود و انتخابات نه به عنوان يك تكليف، بلكه به عنوان يك حق براي آحاد مردم به رسميت شناخته شود. مردم بايد انتخابات را به عنوان بستري براي اعمال حق خود و تحقق مطالبات خود ببينند، نه فقط آنكه در راستاي عمل به تكليف سياسي و اجتماعي، مردم وادار به حضور در انتخابات شوند. براي اين منظور لازم است زيرساخت‌هاي حقوقي انتخابات اصلاح شود. به خصوص نظارت فراقانوني شوراي نگهبان در امر انتخابات، بايد كنار گذاشته شود تا هر نهاد ذي‌ربطي كار خود را بكند.
منظور شما از اصلاح نظارت‌هاي انتخاباتي چيست؟
شوراي نگهبان مطابق قانون بايد نظارت بر انتخابات را انجام دهد و نبايد دخالت در روند كلي انتخابات داشته باشد. به‌طور كلي انتخابات بايد بدل به عرصه رقابت واقعي براي همه گرايش‌هايي شود كه قصد دارند در چارچوب نظام سياسي فعاليت كنند. مرزبندي‌هاي خودي و غيرخودي و …بايد كنار گذاشته شود تا آحاد مردم اميدوار باشند كه مي‌توانند از طريق انتخابات نمايندگان خود در حاكميت را انتخاب كنند.اساسا فلسفه بنيادين مجلس شورا، وجود نهاد نمايندگي از سوي مردم است. در واقع مردم بايد اميدوار باشند به انتخابات مجلسي كه امكان انتخاب نمايندگاني در حاكميت را براي آنها فراهم سازد. اين رويكردهاي غلط بايد اصلاح شوند و نظام انتخاباتي كشور به اين سمت و سو تغيير رويه و عملكرد دهد.
فكر مي‌كنيد چنين علايم و سيگنال‌هايي براي بهتر شدن وضعيت انتخابات به فعالان سياسي و فضاي عمومي ارسال شده است؟
زمان ارسال سيگنال‌ها بسيار مهم است. اين علايم بايد از همين امروز به فضاي سياسي و مديريتي كشور داده شود. اينكه با فشار مردم در شب انتخابات تصميم گرفته شود كه برخي افراد و چهره‌ها را تاييد صلاحيت كنند، كافي نيست. مردم بايد علايم اين تغيير را از همين امروز مشاهده كنند تا فرصت تصميم‌گيري داشته باشند.
يكي ديگر از ابهام‌ها مربوط به جايگاه نهادهاست. جايگاه مجلس، جايگاه رياست‌جمهوري، جايگاه شوراي نگهبان و…طي سال‌ها و دهه‌هاي اخير با تغييراتي مواجه شده‌اند. مردم احساس مي‌كنند مجلس يا رياست‌جمهوري قادر نيستند مطالبات آنها را محقق كنند. آيا چنين تغييراتي را تاييد مي‌كنيد؟
اين موضوع يكي از مهم‌ترين اصلاحاتي است كه بايد مدنظر قرار گيرد. جايگاه مجلس رفته رفته و دوره به دوره از جايگاه بايسته خود به عنوان يكي از اركان اصلي قواي سه‌گانه فروكاسته شده و عملا تحت‌الشعاع نهادهاي ديگري چون شوراي نگهبان و اخيرا مجمع تشخيص و…قرار گرفته است. به گونه‌اي كه حتي مجلس يازدهم كه مجلسي يكدست و همراه با ساختار حكمراني كشور است به مشكل برخورده است. مصوبات مجلس به مجمع تشخيص مصلحت نظام مي‌رود و برخلاف قانون، مصلحت و سياست‌هاي كلي نظام تشخيص داده و از رده خارج مي‌شود. اين روند در مجلس دهم هم مشكلات عديده‌اي را ايجاد كرد. بنابراين هم نظام انتخاباتي و هم جايگاه نهادهاي انتخاباتي بايد با اصلاحات فوري همراه شوند.
شما به گزاره‌هاي اصلاحي اشاره كرديد، اما پرسش اين است، حتي در صورتي كه سيستم به اين اصلاحات تن دهد، آيا ضمانتي براي مشاركت مردم در انتخابات وجود خواهد داشت؟
پاسخ به اين پرسش دشوار است. من در پاسخ به توييتي كه آقاي وحيدي كرده بود و گروه‌هاي سياسي را به شركت در انتخابات دعوت كرده بود، نوشتم، در شرايطي كه مردم اعتماد خود را از دست داده‌اند و اعتنا و اعتماد خود به نظام انتخاباتي را از دست داده‌اند، حتي اگر گروه‌هاي سياسي بخواهند، نمي‌توانند معجزه كنند، بسيار دشوار است كه اعتماد از دست رفته مردم، دوباره جلب شود. اين روند افزايش مشاركت‌ها به صورت تدريجي بايد جلب شود، توجه بخشي از افكار عمومي در انتخابات مجلس و گروه ديگر را بايد در آوردگاه‌هاي آينده مثل انتخابات رياست‌جمهوري چهاردهم و …جلب كرد. اين امر نيازمند اصلاحات فوري و زيربنايي در نظام انتخاباتي و سيستم تصميم‌سازي‌هاي كشور است. اصلاحاتي كه من در اين گفت‌وگو تشريح كردم، حداقل‌هايي است كه ممكن است روزنه‌هاي اميد را اندكي بازتر كند. بازيابي اعتماد عمومي در شرايط حاضر بسيار سخت است و سيستم براي جلب توجه افكار عمومي كار دشواري را در پيش دارد.
منبع: روزنامه اعتماد 20 خرداد 1402 خورشیدی