کریستین رونالدو و جامعه‌شناسی استقبال
سيدجواد حسيني
ماجراي ورود رونالدو بازيكن افسانه‌اي كشور پرتغال و اكنون النصر عربستان به ايران و هواداران گسترده و مشتاق ديدارش، موجي از تحليل‌هاي متفاوت و گاه متضاد را در فضاهاي مجازي و شبكه‌هاي اجتماعي به دنبال داشت.
داستان چيست و چگونه مي‌توان به ماجرا نگاه كرد؟
اول- ورود يك بازيكن درجه اول بين‌المللي كه پنج بار برترين بازيكن فوتبال دنيا شناخته شده است و علاقه شديد ايرانيان به ورزش فوتبال در نتيجه دارا بودن خيل هوادار و استقبال و شوق ديدار او يك امر كاملا طبيعي و عادي است، تقريبا در همه نقاط دنيا هم رخ مي‌دهد.
دوم- اما نوع استقبال و شيوه ابراز احساسات در اين ماجرا حكايت و سويه ديگري است كه ريشه آن را در مديريت احساسات جمعي شادمانه در جامعه ايران بايد جست‌وجو نمود و از اين منظر به تحليل ماجرا پرداخت. ابتدا بايد ديد كه اين رفتار در چه قالبي معنا مي‌شود، رفتارهاي جمعي مانند آنچه در دوشنبه تهران در استقبال از رونالدو بروز يافت با عنوان انبوهه خلق و جماعت نمايشي مشهور است. رفتارهاي جمعي اجتماعي يا به شكل نهادمند يا گروهي يا جماعت و سنخ اجتماعي ظهور مي‌يابد. رفتارهاي اعضاي يك سازمان با خود و ارباب رجوع نمونه‌‌اي از رفتارهاي نهادمندند و رفتارهاي اعضاي يك خانواده يا تيم فوتبال با يكديگر رفتارهاي گروهي نام مي‌گيرند اما در اين ميان رفتارهاي جمعي تماشاگران و هواداران چه در قالب تشويق و چه تنبيه به شكل تهييجي و انبوهه خلقي رخ مي‌دهند كه در جامعه‌شناسي با عنوان جماعت و رفتارهاي مبتني بر سنخ اجتماعي شناخته مي‌شوند كه البته گونه‌هاي مختلفي دارند؛ مثلا جماعت نمايشي، جماعت هراسان، جماعت فعال و جماعت شنونده- تماشاچي، رفتار استقبال‌كنندگان از رونالدو در زمره رفتارهاي جمعي مبتني بر جماعت نمايشي معنا و مفهوم مي‌شود و به رفتارهايي اطلاق مي‌گردد كه به شكل غيرمنظم و ناپايدار و باهيجان و سراسيمگي رخ مي‌دهد و سرعت گسترش هيجان در آن بالاست و نظم و پايداري در آن وجود ندارد.
سوم- در جامعه ايران احساسات غمگنانه و شادمانه دو روند معكوس در عرصه روابط فردي با حوزه حيات عمومي و جمعي را مي‌پيمايد. در سطح فردي ايرانيان احساسات شادمانه را در قالب طنز، شوخي و… روان و بسيار، ظهور و بروز مي‌دهند اما احساسات غمگنانه را مدفون مي‌سازند، اين روند در عرصه جامعه معكوس است، در حيات اجتماعي ايران، بروز احساسات غمگنانه نهادينه شده و از سوي نظام سياسي هم با استقبال مواجه مي‌شود و در قالب سوگواري‌ها و مناسبت‌هاي مذهبي و ديني و تاريخي محقق و ترويج و تشويق مي‌شود اما هيجانات شادمانه جمعي معمولا با دو عارضه ساختارشكني يا قالبي و سنتي‌گرايانه مواجه مي‌شود و زمينه گسترش و نهادمند شدن را از دست مي‌دهد، شادماني‌هاي جمعي يا در شكل قالبي و سنتي و به شكل رسمي در مناسبت‌هاي شادمانه ديني و ملي مثل عيد نوروز، چهارشنبه‌سوري، ميلاد‌ها و بعثت پيامبران و امامان رخنمون مي‌گردد كه معمولا شكل برگزاري اين مراسم از جذابيت و تنوع كافي در سطح عمومي و فراگير دست‌كم براي بخش زيادي از نوجوانان و جوانان برخوردار نيست يا با تسخير برخي از خرده‌فضاهاي اجتماعي مثل مراسم عروسي، سيزده‌به‌در، چهارشنبه‌سوري، مسابقات فوتبال، به شكل افراطي و ساختارشكنانه بروز مي‌يابد و نيز از عرصه عمومي جامعه به حوزه خصوصي زندگي كوچ مي‌كند؛ مثلا در عيد نوروز در گذشته شادي‌ها و جشن‌ها و مناسك آن در حوزه بيروني و عمومي جامعه در عيدگاه‌ها و نوروزگاه‌ها ظهور داشت و فراگير و همگاني و جمعي بود امروز از اين حوزه به عرصه خصوصي و خانوادگي مهاجرت كرده است.
چهارم- داستان استقبال از رونالدو را در اين چارچوب مي‌توان تحليل كرد وقتي در جامعه زمينه‌هاي نشاط اجتماعي به دلايل گوناگون اقتصادي، سياسي و فرهنگي فرو مي‌كاهد و شرايط بروز شادي‌هاي ملي و فراگير و متنوع و جذاب به ويژه براي نوجوانان و جوانان در ديوارهاي آهنين تنگ‌نظري محبوس مي‌گردد و انزواي جامعه در صحنه روابط بين‌المللي امكان آمد و شد تيم‌ها و بازيكنان بزرگ را سلب مي‌نمايد، جامعه به دنبال‌خرده فضا مي‌گردد تا ظرفيت‌هاي پنهان وجودي خود را آشكار سازد. نياز‌هاي ذاتي اجتماعي‌اش را ظهور و بروز دهد و انرژي متراكم نهفته در ضمير خود را در سايه‌هاي به وجود آمده موقتي آشكار سازد و در شرايطي كه يك فضاي ناپايدار براي اين مهم مي‌يابد اين فنر رها شده انفجاري و ساختارشكن و غيرمتعارف شعله مي‌كشد.
پنجم- راه‌حل در دل موضوع نمايان است. به فرمايش امام صادق (ع) «دواك فيك» داروي درد شما در خود شماست، بايد در عرصه حيات اجتماعي به شكل فراگير، متنوع و جذاب زمينه‌هاي شادماني‌هاي جمعي را با پرهيز از دو آسيب قالبي و سنت‌گرايانه و نيز ساختارشكنانه گسترش داد تا با نهادينه‌سازي آن زمينه‌هاي ظهور متعارف رفتارهاي شادمانه جمعي را سبب ساز شد، آنجاست كه ديگر ورود رونالدو گرچه ممكن است با استقبال هواداران مواجه شود اما هيجانات اين حضور قالب‌شكنانه و نامتمدنانه جلوه نخواهد كرد.
پنجم- راه‌حل در دل موضوع نمايان است. به فرمايش امام صادق (ع) «دواك فيك» داروي درد شما در خود شماست، بايد در عرصه حيات اجتماعي به شكل فراگير، متنوع و جذاب زمينه‌هاي شادماني‌هاي جمعي را با پرهيز از دو آسيب قالبي و سنت‌گرايانه و نيز ساختارشكنانه گسترش داد تا با نهادينه‌سازي آن زمينه‌هاي ظهور متعارف رفتارهاي شادمانه جمعي را سبب ساز شد، آنجاست كه ديگر ورود رونالدو گرچه ممكن است با استقبال هواداران مواجه شود اما هيجانات اين حضور قالب‌شكنانه و نامتمدنانه جلوه نخواهد كرد.
منبع: روزنامه اعتماد 5 مهر 1402 خورشیدی