کابینه‌ای برای عدالت وآزادی
شهاب‌الدين طباطبايي با ارزيابي دوران پساانتخابات مكانيسم انتخاب اعضاي كابينه را تحليل مي‌كند
مهدي بيك اوغلي
این روزها بحث مکانیسم تشکیل کابینه و انتخاب افرادی که قرار است سکان هدایت وزارتخانه‌ها و ساختارهای مدیریتی را به دست گیرند، برای بسیاری از ایرانیان یک معادله جدی است. اقشار مختلف منتظرند ببینند، ترکیب دولتی که رییس جمهور منتخب آن با هدف تحول‌خواهی، توسعه‌گرایی و تنش‌زدایی رای اکثریت ایرانیان را کسب کرده، چه شکل و شمایلی خواهد داشت؟ آیا نوزاد تازه متولد شده دولت پزشکیان شبیه دولت روحانی خواهد بود یا دولت خاتمی؟ و یا اینکه تصویری منحصر به فرد از خود نمایان کرده و به دولت اختصاصی پزشکیان بدل می‌شود؟ دولتی که حامل گفتمان متفاوتی از اصلاحات است و به قول حجاریان که از ضرورت وارد کردن کلیدواژه عدالت در گفتمان اصلاحات صحبت می کرد، برای نخستین بار مفهوم «عدالت و تبعیض» را به عنوان گمشده ایرانیان در کنار «آزادی» نشانده است. شهاب‌الدین طباطبایی دبیرکل حزب ندا و یکی از چهره‌های اصلاح طلب مبتنی بر این واقعیت‌ها به این نکته اشاره می‌کند که مکانیسم انتخاب اعضای کابینه در محیطی شفاف و مبتنی بر مکانیسمی قانونی پیش می‌رود. او معتقد است اگر کمیته‌های گزینش و شورای راهبردی بتوانند ایده‌های پزشکیان را مد نظر قرار داده و اعضای کابینه‌ای شایسته به او معرفی کنند، دولت آینده دستاوردهایی، قابل قبول ثبت خواهد کرد. طباطبایی ضمن اشاره به مفهوم ظریف «عدم تبعیض» در گفتمان پزشکیان به مصادیق سیاسی، اقتصادی، نژادی و نسلی تبعیض اشاره کرده و می گوید:«کابینه چهاردهم باید کابینه‌ای باشد خالی از سالمندان و بخش زیادی از وزرای تکراری که طی سال‌های گذشته امتحان خود را پس داده‌اند.» او با ترسیم بایدهایی که برای تشکیل کابینه در نظر گرفته شده مواردی چون «عدم حضور درصدی از افراد کابینه در ادوار کابینه‌های قبلی»، «جوانی کابینه» ،«شایسته‌سالاری» و…را به عنوان مصادیق اصلی انتخاب اعضای هیات دولت معرفی می‌کند. طباطبایی در عین حال از به کار بردن واژه «همه مردان رییس جمهور» پرهیز داشته و ترجیح می‌دهد از واژه«همه یاران رییس جمهور» استفاده کند و اعلام می‌کند با توجه به تحولات اخیر کشور، بدون تردید زنان باید سهمی شایسته و اساسی در کابینه‌ای داشته باشند که با هدف رفع تبعیض، تحقق عدالت و عینیت بخشیدن به آزادی و حاکمیت قانون روی کار آمده است.
بازخواني گزاره‌هايي كه منجر به انتخاب مسعود پزشكيان شد، موضوع مهمي است كه مي‌تواند داده‌هاي مناسبي براي ترسيم دورنماي آينده در اختيار مردم قرار بدهد. شما چه تفسير و تحليلي از انتخابات 1403 داريد؟
مهم‌ترين نكته درباره انتخابات ۱۵ تيرماه كه در نهايت منجر به پيروزي مسعود پزشكيان شد، اين است كه پروژه تحريم انتخابات در كشور با وجود همه تلاش خودبراندازان داخلي و براندازان خارجي شكست خورد. حتي بخشي از افراد و جرياناتي كه با عدم مشاركت در دور نخست قصد داشتند صداي اعتراض خود را به گوش دستگاه حكمراني برسانند در دور دوم راي دادند. اين اتفاقي مهم و معنادار است. اما معنايي كه از اين نوع كنشگري مي‌توان برداشت كرد آن است كه مردم همچنان به روزنه‌هاي اميد اعتقاد دارند و همچنان از هر روزنه‌اي استفاده مي‌كنند تا راهي براي آينده بهتر، توسعه، حاكميت قانون، آباداني و آزادي بيشتر ايران بگشايند. اين پيام اول و مهم انتخابات بود.
اما برخي مي‌گويند راي مردم به پزشكيان بيشتر از اينكه ايجابي باشد، سلبي بود. در واقع ترس از حضور رقباي راديكال باعث شد تا مردم به پزشكيان راي بدهند. اين تحليل درست است؟
اين راي ابتدا لطف خدا بود. در وهله بعدي مردم به صداقت و خلوص نيت آقاي دكتر پزشكيان راي دادند. گزاره مهمي كه بايد در روند انتخاب كابينه ايشان هم به صورت عملي متبلور شود. روشن است اين تحولات و اصلاحات در حد وعده و شعار نبايد باشند. افرادي بايد به عنوان اعضاي كابينه انتخاب شوند كه مانند خود رييس‌جمهور و گفتمان خود پزشكيان تخصص، صداقت و شايسته سالاري را مدنظر قرار بدهند و توهم همه‌چيزداني نداشته باشند.
اميدوارم وزرايي كه انتخاب مي‌شوند و كابينه‌اي كه قرار است به مجلس معرفي شوند، مثل خود پزشكيان توهم تخصص و دانايي نداشته باشند. بنابراين اظهارنظرهاي عجيب و غربيي نكنند كه مردم را نااميد سازند يا وعده‌هايي مطرح نكنند كه نشدني باشد. تاكيد و اعتراف به اينكه من همه چيز را نمي‌دانم و از علم و تخصص كارشناسان استفاده مي‌كنم، اوج دانايي و درك بالاي يك فرد مي‌تواند باشد.
يعني معتقديد اين دولت بدون وعده و چشم‌انداز روي كار آمده است؟
دكتر پزشكيان براي گرفتن راي از مردم جز بازگشت به قانون، اجراي برنامه توسعه ايران و انداختن كشور در مسير توسعه پايدار هيچ وعده‌اي نداد. اما چشم‌اندازهاي روشني ارائه كرده است. ضمن اينكه هيچگاه به مردم دروغ نگفت و در زمان‌هاي مختلف شرافت خود را گرو گذاشت تا در صورت عدم توفيق استعفا بدهد. با يك چنين دورنمايي، وزرايي كه قرار است با اين دولت كار كنند، شايسته است همين رويكرد را در پيش بگيرند. توجه كنيد، گفتماني كه توسط پزشكيان ميان مردم جا افتاد، ضد تبعيض است. ايشان به دنبال تحقق حق و عدالت و در كنار آن آزادي به صورت توأمان است. اين گفتمان بسيار جذاب و در عين حال مورد پذيرش اكثريت مردم است. در واقع اعتقاد به عدالت همراه با آزادي مدنظر دكتر پزشكيان است.
وقتي صحبت از آزادي، عدالت و تبعيض مي‌شود موضوع بسيار انتزاعي به نظر مي‌رسد. چرا كه مقوله عدالت در بسياري از برهه‌ها و دولت‌ها در اين كشور دستمالي شده، همان طور كه درباره آزادي و تبعيض هم اين نگاه انتزاعي وجود دارد. تصويري كه پزشكيان از عدم تبعيض و تحقق عدالت مطرح مي‌كند چه وجوه عيني و مصداقي دارد؟
ببينيد، وقتي صحبت از تبعيض مي‌شود مقصود فقط تبعيض نژادي و قومي نيست. بلكه ساير شؤون تبعيض مانند تبعيض سياسي، تبعيض اقتصادي، تبعيض فرهنگي و مهم‌تر از همه تبعيض نسلي مدنظر است. اگر بخواهيم درباره تبعيض نسلي بيشتر صحبت كنم، بايد بگويم كه كابينه چهاردهم بايد كابينه‌اي باشد خالي از سالمندان و بخش زيادي از وزراي تكراري كه طي سال‌هاي گذشته امتحان خود را پس داده‌اند. آنچه تاكنون مشخص است، دولت چهاردهم به سمت رفع اين نوع تبعيض‌ها حركت مي‌كند. براي تشكيل كابينه شروطي مطرح شده كه اين اميدواري‌ها را بيشتر مي‌كند. مثلا قرار است درصدي از افراد كابينه كساني باشند كه در ادوار كابينه‌هاي قبلي حضور نداشته باشند. ضمن اينكه سن آنها الزاما از عددي خاص بايد پايين‌تر باشد. فكر مي‌كنم كميته‌هايي كه كار ارزيابي گزينه‌ها را در دست دارند چنانچه مبتني بر رويكرد فكري و عملي مسعود پزشكيان عمل كنند، اميدواري‌هاي بسياري شكل مي‌گيرد. بسياري از ايرانيان پس از انتخابات چشم به روند انتخاب كابينه دوخته‌اند تا به دركي از احتمالات آينده برسند. اسامي افرادي كه به عنوان ياران رييس‌جمهور منتشر مي‌شود براي مردم مهم است.
چرا از واژه ياران رييس‌جمهور استفاده كرديد در حالي كه طي سال‌هاي اخير اغلب از واژه مردان رييس‌جمهور براي تركيب هيات دولت استفاده مي‌شود؟
من لفظ ياران رييس‌جمهور را به كار مي‌برم؛ چون ديگر قرار نيست مانند گذشته، تركيب كابينه جنسيتي و تنها مجموعه‌اي از مردان باشد. قرار است مردان و زنان كابينه را در دولت آينده ببينيم. اين هم از جمله اميدواري‌هايي است كه مي‌تواند فضاي كشور را اميدوارانه‌تر به سمت گره‌گشايي و رفع مشكلات بيشتر سوق بدهد. ضمن آنكه همه آنان كه راي دادند و راي ندادند با پيشنهاد‌ها و نقدهاي‌شان ياريگر رييس‌جمهور منتخب خواهند بود.
پس از انتخابات سال 1400، سعيد حجاريان از ضرورت فاصله گرفتن اصلاح‌طلبان از گفتمان دهه 70 و بازگشت به برخي كليدواژه‌هاي موثر دهه 60 مانند «عدالت» صحبت كرد. به نظر مي‌رسد، مسعود پزشكيان با تاكيدي كه بر واژه عدالت دارد، نماد ورود اصلاح‌طلبان به اين دوران تازه باشد. اين تحليل را قبول داريد؟ در ادامه هم بفرماييد بدنه راي پزشكيان را چه افراد و جرياناتي شكل دادند؟
گفتمان و رويكرد دكتر پزشكيان اجماعي از اصلاح‌طلبي و گفتمان عدالت با طعم آزادی است. درباره بدنه راي پزشكيان بحث‌ها زيادي صورت گرفته. بدنه راي پزشكيان به نظرم تركيبي بود از اصلاح‌طلبان، كساني كه همچنان به آينده ايران اميدوارند و اصولگرايان معتدل و عاقل. در واقع بخشي از اصولگراياني كه ضد تندروي بودند به پزشكيان راي دادند. به طور كلي پيام اصلي انتخابات در هر دو دوره، نه به تندروي و راديكاليسم بود. فكر مي‌كنم نه به تندروي اساسا رويكرد و رويه شخص رهبري هم محسوب مي‌شود. معتقدم اين انتخابات همگرايي و حداكثر همگرايي بين اركان حكومت و انتخاب مردم بود. از اين منظر هم اقتدار كشور تثبيت و هم مطالبات مردم محقق شد. اينكه در داخل همه متفق‌القول مي‌گويند، دوران تندروي تمام شده، اتفاق مباركي است. جرياني فارغ از جناح‌بندي‌ها و احزاب و گروه‌ها آمده كه مردم برايش در اولويت قرار دارد. پزشكيان به دنبال تحقق عدالت، رفع تبعيض در كنار حاكميت قانون و تحقق آزادي است. با اين رويكرد مي‌توان گفت جريان اصلاحات هم وارد عصر و هنگامه متفاوتي شده و گفتمان خود را ارتقا داده است. گفتماني كه در آن عدالت، رفع تبعيض و آزادي به عنوان كليدواژه‌هاي دهه 60 و 70 در هم گنجانده شده و گفتمان اثربخش‌تري را ايجاد كرده است.
مكانيسم انتخاب كابينه در چه مرحله‌اي قرار دارد و آيا مي‌توان اين كابينه را كابينه آشتي ملي در نظر گرفت؟
از فردا (چهارشنبه) جزیيات، شاخص‌ها و ملاك‌هاي ارزيابي كميته‌ها براي رونمايي از گزينه‌هايي كه قرار است به عنوان كانديدای كسب كرسي وزارت و معاونت‌ها و… معرفي شوند، به پايان رسيده و نقشه راه انتخاب كابينه ترسيم مي‌شود. اين روند كاملا شفاف و تخصصي دنبال مي‌شود و الگوها تعيين مي‌شوند.
يعني قالبي تعيين شده و تنها افرادي كه در اين قالب بگنجند وارد كابينه مي‌شوند؟ مي‌توان اميدوار بود كه ديگر سفارش‌ها و نفوذها و… اثرگذار نباشد؟
بله؛ افرادي از سوي كميته‌ها به عنوان اولويت‌هاي نخست تا اولويت‌هاي دوم، سوم و… به شوراي راهبردي معرفي مي‌شوند. شوراي راهبردي پس از بررسي‌هاي مختلف، ارزيابي نهايي را صورت داده و اولويت‌ها را خدمت رييس‌جمهور منتخب ارائه مي‌كنند و نهايتا اين دكتر پزشكيان است كه از اين ليست، وزراي مدنظر خود را انتخاب مي‌كند. به عبارت روشن‌تر، روند انتخاب كابينه كاملا شفاف مبتني بر خرد جمعي و نظر كارشناسي تمام كارشناساني است كه در اين كميته‌ها كار مي‌كنند. در واقع اجماع نخبگاني در خصوص راهبردها و شاخص صورت مي‌گيرد تا از همه ظرفيت‌هاي كشور براي ترسيم الگوي رشد و توسعه كشور استفاده شود. اين اجماع نخبگاني امري مبارك و زمينه‌ساز حركت به سمت بهبود خواهد بود.