داوری: ما یک تبعیض آموزشی داریم در۱۲سال، حالا این تبعیض آموزشی راباید درعدالت درسنجش به حداقل برسانیم
میزگرد «جام‌جم» درخصوص بررسی طرح افزایش تاثیر سوابق تحصیلی در کنکور با برپایی امتحانات نهایی
امتحانات نهایی عدالت در سنجش است نه آموزش!
حذف کنکور شاید آرزوی بسیاری از نسل‌ها بود. آرزویی که تاکنون به دلایل گوناگون ازجمله فعالیت و گردش مالی عجیب مافیای کنکور تاکنون محقق نشده است. در نهایت اما با مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی بنا شد تا سوابق تحصیلی در ورود به دانشگاه تعیین‌کننده شود و به این ترتیب سهم کنکور کاهش یابد. اتفاقی که امسال برای دومین سال پیاپی اجرایی شد و سهم سوابق تحصیلی را از ۴۰ درصد به ۵۰ درصد رساند و قرار است این سهم در سال‌های بعد هم افزایش یافته و به این ترتیب کنکور به‌تدریج حذف شود.همچنین برای عدالت در سنجش بنا شد تا امتحانات پایه‌های دهم، یازدهم و دوازدهم به‌صورت نهایی و کشوری برگزار شود. این ماجرا اما موافقان و مخالفان خودش را دارد.دکتریوسف زراعت‌کیش پژوهشگرمرکز پژوهش‌های مجلس،محمد داوری مشاور مدرسه و کارشناس آموزشوپرورش،علی امرایی عضوکمیسیون آموزش دیده‌بان شفافیت وعدالت و سیدعلی جعفری رئیس گروه برنامه‌ریزی مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت وزارت آموزشوپرورش طی مناظره‌ای چالشی در روزنامه جام‌جم به واکاوی ماجرای تاثیر سوابق تحصیلی در ورود به دانشگاه‌ها و مسأله امتحان نهایی پرداخته‌اند که در ادامه از نظرتان می‌گذرد.
همه ما از سد کنکور عبور کرده‌ایم و سال‌ها بنا بود کنکور حذف شود، اما درحال‌حاضر مدلی که اجرایی می‌شود افزایش سهم امتحانات نهایی و سوابق تحصیلی برای ورود به دانشگاه است. ماجرایی که موافقان و مخالفان خودش را دارد. آیا این تغییر می‌تواند عدالت آموزشی را برقرار کند و موجب شود تا گزینش دانشجویان به شکلی عادلانه‌تر اتفاق بیفتد یا این‌که کنکور با تمام آسیب‌ها و مشکلاتش، گزینه بهتری بود؟
زراعت‌کیش: کنکور همیشه در کشور ما مسأله‌ای مهم به‌شمار می‌رفت. بنابراین وجود رقابت شدید و نوع سنجش که فقط کنکور بود آسیب‌ها و تبعاتی را به جامعه وارد می‌کرد. برای کاهش آسیب‌های کنکور مجلس شورای اسلامی ابتدا در سال ۸۶ ورود و قانونی تحت عنوان سنجش و پذیرش دانشجو را تصویب کرد که به قانون حذف کنکور نیز مشهور شد، اما این قانون به‌هردلیلی اجرایی نگردید. سال ۹۲ در مجلس مجددا قانون سنجش و پذیرش دانشجو در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی کشور به تصویب رسید. طبق این قانون، پس از پنج سال سهم سوابق تحصیلی باید افزایش پیدا می‌کرد تا به ۸۵ درصد برسد. هدف این قانون نیز حذف کنکور بود. افزایش سوابق تحصیلی از طریق آزمون‌های نهایی در کنکور هم دارای مزایا و آسیب‌هایی است.
مزایا و معایب افزایش تاثیر سوابق تحصیلی چیست؟
زراعت‌کیش: یکی از مزایای امتحانات نهایی و افزایش سهم سوابق تحصیلی در کنکور، توجه به کتاب درسی توسط دانش‌آموزان است. این توجه باعث می‌شود تا سند تحول بنیادین آموزشوپرورش که دارای حداقل پنج ساحت است، بهتر اجرا شود. از طرفی توجه به یادگیری و درک عمیق مطالب در مدارس بهتر شود و دانش‌آموز به‌جای آموزشگاه‌های آزاد یا کتب کمک‌درسی به نظام تعلیم و تربیت ما بهای بیشتری دهد. اما درباره آسیب‌های سوابق تحصیلی، همان‌طور که گفتیم در کنکور تنش‌های روانی وجود دارد. به‌دلیل این‌که آزمون‌های نهایی به‌نوعی تعمیم یک کنکور به ده‌ها کنکور است درواقع می‌تواند آسیب‌های روانی را نیز تشدید کند و به کل دوره متوسطه دوم موضوع تعمیم داده شود. حتی می‌تواند متوسطه اول را نیز تحت تاثیر قرار دهد. آسیب‌های فنی و روانی و زیرساختی نیز در این موضوع وجود دارد. امتحانات و آزمون‌های مدرسه‌ای، ملاک‌محور هستند. با این دلیل که دانش‌آموز درسی را گذرانده و امتحانی را بدهد. ولی ما این را به آزمون‌های هنجارمحور تبدیل کرده‌ایم. زمانی که به این آزمون‌ها می‌رسیم طراحان سؤال مجبورند هرساله این سوالات را سخت‌تر کنند تا بتوان آن تفکیک لازم را ایجاد کرد. بنابراین طرح سوالات سخت‌تر خود یک روش ایرادی است.
آیا آموزشوپرورش ما زیرساخت‌های لازم برای برگزاری امتحانات نهایی هماهنگ و کشوری را دارد؟ پس چرا امسال در امتحانات نهایی برای توزیع کارت ورود به جلسه مشکل داشتیم!
زراعت‌کیش: به نظر می‌رسد در زیرساخت‌های آموزشوپرورش نواقص زیادی وجود دارد. شاید چون آموزشوپرورش برای اولین‌بار به این موضوعات ورود پیدا می‌کند. آماده‌نبودن برخی از زیرساخت‌ها همچون صدور کارت ورود به جلسه باعث بروز مشکلاتی شد. بحث ترمیم معدل هم می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. علاوه بر این درحال‌حاضر وزارت آموزشوپرورش ۴۴هزارمیلیارد تومان بدهی دارد و در پرداخت برخی مراقبین و مصححین نیز شاید دچار مشکل باشد.
تبدیل یک کنکور به ۳۰ کنکور
آقای امرایی، نظر شما در رابطه با افزایش تاثیر سوابق تحصیلی و نتایج امتحانات نهایی در ورود به دانشگاه چیست؟
امرایی: سال ۸۶ قانونی با عنوان حذف کنکور تصویب شد که تا سال ۹۲ به طول انجامید. در همان سال، قانون سنجش و پذیرش در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور نیز به تصویب رسید. در این سال و در هیچ کجای قانون اشاره‌ای به حذف کنکور نشده است. گفته شده باید سهم پذیرش در دانشگاه و ظرفیت رشته‌ها تا ۸۵ درصد و بر اساس سوابق تحصیلی باشد. در حال حاضر ظرفیت رشته علوم پزشکی ما ۱۶ هزار نفر است. ما این افراد را نمی‌توانیم تحت هیچ شرایطی بر اساس صرفا سابقه تحصیلی ورود دهیم. این موضوع هم به سبب آسیب‌های موجود است. هم اکنون ۸۷ رشته ما بر اساس سوابق تحصیلی است یعنی ۲ درصد بیشتر از آن حدی که در قانون گذاشته شده است. در سال ۹۴ خواستند تاثیر معدل را قطعی کنند. ما هم هر سال سعی کردیم تا آموزش و پرورش را قانع کنیم که زیرساخت‌های لازم برای برگزاری امتحانات نهایی را ندارد.
چطور؟
امرایی: داوطلب امسال در کنکور ۱۴۰۳ شرکت می‌کند، سال گذشته هم یک عده دیگری از داوطلبان در کنکور ۱۴۰۲ برای امتحانات نهایی شرکت کرده بودند. آموزش و پرورش در این بین چه کار می‌کند؟ نمرات امتحان نهایی یک گروه از سال ۱۴۰۲ را با گروه دیگری از سال ۱۴۰۳ کنار هم قرار می‌دهد! کارت ورود به جلسه ظاهر قضیه است که همه ما متوجه آن شده‌ایم اما این‌که در بقیه موارد همچون ترازبندی، تقلب درامتحانات نهایی و…چه اتفاقاتی رخ می‌دهد باید بررسی شود. ما پیشنهادهایی به مجلس ارائه کردیم که نمرات پایه‌های دهم، یازدهم و دوازدهم رابه شکل یک بسته آورده وآن را درکارنامه کنکور اعمال کنید. علت کار این است که تا اگر نتایج امتحان نهایی داوطلب و دانش‌آموز آسیب دید،کل زندگی خود را از دست ندهند و این یک معنای دیگر از تاثیر معدل به شکل مثبت است که تا سال ۱۴۰۰ درحال اجراشدن بود.اما این تاثیر مثبت از آن سال به بعد تاکنون به صورت قطعی اعمال شد. ما یک بار کنکور سراسری برگزارمی‌کردیم استرس و گردش مالی مخصوص به خود را داشت و مافیا هم به وجود آمده بود. اما آموزش و پرورش این یک کنکور را برای۱۰درس وسه پایه تحصیلی طی ماه‌های خرداد،شهریورو دی ماه به ۳۰کنکور تبدیل کرد!
آقای امرایی ! شما معتقدید مصوبه جدید به تبعیض‌های آموزشی دامن زده است؟
امرایی: اگر این مصوبه شورا درست پیش رفت و اگر اثر قطعی معدل به دنبال عدالت آموزشی در کشور بود، چرا در خصوص میزان قبولی داوطلبان ۳۱ استان کشور در کنکور پاسخی ندادند؟ در مصوبه جدید، سیستان در چه رتبه‌ای قرار دارد؟ طبق اطلاعات خودشان این استان در رتبه آخر قرار دارد. پس کجا عدالت رعایت شده است؟ ۴۰ نفر از برگزیدگان و رتبه‌های ابتدایی کنکور از کدام استان‌ها بودند؟ از مرکز آمار کشور، تورم موجود در این استان‌ها را هم بخواهید تا متوجه تاثیر مستقیم تورم و اثر قطعی معدل شوید. در هر استان که میزان تورم پایین‌تر باشد، معدل بهتری کسب می‌کند چرا که دانش‌آموز نمی‌تواند هزینه‌های مدارس غیرانتفاعی را بپردازد. تا سال گذشته در نمایشگاه کتاب غرفه‌های کنکوری ازدحام داشت اما بیشتر مراجعه‌کنندگان امسال در غرفه‌های امتحانات نهایی حضور داشتند.
آقای جعفری، شما به عنوان رئیس گروه برنامه‌ریزی مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت وزارت آموزش و پرورش و نماینده این وزارتخانه چه پاسخی به انتقادات مطروحه دارید؟
جعفری: مادرآموزش و پرورش از لحظه‌ای که یادگیری آغاز می‌شود، ایستگاه‌هایی برای سنجش داریم. سرنوشت‌سازترین آزمون‌های نظام آموزشی کشور هم آزمون نهایی و کنکور سراسری است. در ساز و کار قبلی، آزمون نهایی به عنوان آزمون سرنوشت‌ساز در‌نظر گرفته نمی‌شد و تاثیر قطعی نداشت. ایراد به وجود آمده از این موضوع، این بود که سنجش سرنوشت‌ساز هم‌راستا با نظام آموزشی نبود. به هر حال سنجش باید متناسب با آموزش باشد و از سوی دیگر ظرفیت دانشگاهی ما محدود است و باید به فکر یک الگوی بهینه باشیم. سال ۱۳۹۵ تاثیر سوابق تحصیلی به صورت مثبت است و پس از آن با نظرات کارشناسی نوع و میزان تاثیر نیز مشخص می‌شود که این اتفاق رخ داد.
درباره زیرساخت‌ها چطور؟
جعفری: شما می‌توانید به صورت سرزده در هر یک از حوزه‌های برگزاری آزمون‌های نهایی رفته و ببینید که زیرساخت‌ها وجود دارد یا نه؟
کنکور؛ آزمون سنجش غیراستاندارد
اجازه بدهید ببینیم نظر آقای داوری در این باره چیست.
داوری: کارشناسی‌ها و ابراز نظرها مبتنی بر واقعیت‌های میدانی و منطبق بر آمارها نیست. هدف اصلی در بحث کنکور عدالت در گزینش و پذیرش است. شما ابزاری را برای یک انتخاب عادلانه گذاشتیدکه ۱۲سال فرد در شرایط ناعادلانه آن را سپری کرده است. مبنای این ابزار به سبب پیشینه ناعادلانه است. کنکورآزمون سنجش استاندارد نیست.یک آزمون استاندارد تلفیقی ازپرسش‌های مختلف است.پرسش‌های چند گزینه‌ای بخشی ازیک آزمون استاندارداست.زمانی که همه پرسش‌های یک آزمون چندگزینه‌ای باشد، غیراستاندارد است،حتی درحال حاضر هم کنکورراه‌حل نیست وتبدیل به مسأله شده، پس باید از مسیر دانش‌آموزان کنار گذاشته شود.
چالش کیفیت آموزش
موضوع دیگری هم که درباره آن صحبت کردیم، بحث کیفیت آموزش و معدل دانش‌آموزان بود که شاید تاثیر معدل بتواند دانش‌آموز را وادار کند تا تلاش بیشتری داشته باشد و سطحش را بالا ببرد. ما با معدل دهم و صدم مواجه بودیم که نشان داد یک مقدار سطح آموزش در مدارس ما پایین است. مثلا استان سیستان‌و‌بلوچستان و استان تهران یا همان اطراف استان تهران و منطقه ۱۵ ما هیچ شباهتی به منطقه یک ندارد. با توجه به سطح مدارس، سطح علمی دانش‌آموزان چطور می‌شود؟
داوری: این سؤال خیلی مهمی است. سنجش در مدرسه در کیفیت آموزشی بسیار تاثیر دارد. سنجش‌ها در فرآیند یادگیری هرچقدر قوی‌تر باشد کیفیت آموزش را بالا می‌برد. یادگیری برای امتحان و برای نمره بوده و ابزار امتحان و نمره هنوز در مدرسه مهم است. هرچقدر مرکز سنجش آموزشوپرورش کیفیت سنجش در مدارس را بالابر ببرد به کیفیت آموزشی کمک می‌کند.
آقای امرایی نظر شما درباره بحث امتحانات نهایی و عدالت آموزشی چیست؟
امرایی: وقتی که نگاه وزیر آموزشوپرورش این هست که شما هرچقدر پول بیشتری بدهید ماشین بهتری سوار می‌شوی، نمی‌شود انتظار داشت که بالاخره سطح کیفیت آموزشی دراستان‌های مابه شکلی باشدکه عدالت آموزشی رعایت شود. باید به آموزشوپرورش بها داده شود، ولی اگر شما یک‌بار سنگینی را بر دوشش بگذارید، لهش می‌کنید و نظام تعلیم و تربیت را از بین می‌برید. گاهی اوقات پول هست، قانون برای اجرای آن پول هم هست، ولی زیرساخت برای اجرایش نیست.
ابهامی که در مورد امتحان نهایی وجود دارد این است که سطح کیفیت آموزشی ما یکسان نیست و نهایتا به آن عدالت آموزشی و عدالت در گزینش و پذیرش نمی‌رسیم. آقای جعفری از نگاه شما این عدالت چگونه محقق می‌شود؟
جعفری: مصوبه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی دوهدف کلان دارد،یکی بحث کیفیت و دیگری عدالت است. در بحث کیفیت این مصوبه بسترساز ارتقای کیفیت است و برای محقق شدن به یکسری ملزومات دیگری نیاز دارد و به‌صورت مستقیم منجر به ارتقای کیفیت نمی‌شود. اما در بحث عدالت دو مسأله است، عدالت در سنجش و عدالت آموزشی. عدالت آموزشی یعنی شما آن ملزومات را متناسب با نیاز مخاطب فراهم کنید. یکی معلم ندارد به او معلم دهیم، یکی کتاب ندارد به او کتاب دهیم و… عدالت آموزشی محل بحث ما نیست؛ آنچه مدنظر این مصوبه است، عدالت در سنجش است که در جایی مطرح نمی‌شود یا اگر مطرح می‌شود به حاشیه می‌رود.
عدالت در آموزش یا در سنجش
آقای امرایی شما با صحبت‌های آقای جعفری درخصوص برقراری عدالت در سنجش موافقید؟
امرایی: بااجرای مصوبه جدید کنکوری که قراربود عدالت در سنجش رعایت شود، سیستان و بلوچستان رتبه آخر را در میان استان‌ها کسب کرده است.همچنین بااجرای این مصوبه تهران دربین۴۰ رتبه برتر کنکور رتبه اول و اصفهان و یزد رتبه دوم و سوم را کسب کردند. همین بحث عدالت در سنجش که خودتان اشاره داشتید و این‌که مثلا سیستان و بلوچستان استاد پروازی ندارد اما آیا مدارس سیستان و بلوچستان هم کیفیت‌شان مثل منطقه یک تهران است؟
جعفری: خیرعرض کردم که دسترس‌پذیرتر است.یک نفربه من بگوید که دانش‌آموز سیستانی دردسترسی به مهارت تست‌زنی موفق‌تر است تا پاسخگویی به سوالات امتحان نهایی؟
آقای داوری نگاه شما به مسأله برقراری عدالت با اجرای امتحانات نهایی و تاثیر ۵۰ درصدی آن در ورود به دانشگاه چیست؟
داوری: ما یک تبعیض آموزشی داریم در۱۲سال، حالا این تبعیض آموزشی راباید درعدالت درسنجش به حداقل برسانیم.هدف کنکور این بود که کار را با سهمیه مناطق محروم محقق کندکه چندان معنادار نبود. اگر باآموزش و پرورش همکاری کنند، عدالت در سنجش در این سه سال قابل تحقق‌تر از کنکور است.مدرسه سیستان و بلوچستان معلم باکیفیت و فضای آموزشی با کیفیت ندارد و کیفیت آموزشی پایین است پس به آن ظلم شده، حالا باید این امتحان بخشی از این ظلم را جبران کند.
وقتی ما عدالت آموزشی نداشته باشیم، آیا عدالت در سنجش امکان تحقق دارد؟
جعفری: بله دارد. سنجش یعنی آزمونت را یکسان بگیر. یعنی کنش افتراقی نسبت به گروه‌های مختلف نداشته باش. یعنی این‌که یک سازه‌ای را اندازه‌گیری کن که برای همه در دسترس‌پذیرتر باشه این «تره» مهم است.
آقای زراعت کیش شما در بحث عدالت آموزشی و امتحانات نهایی چه نکاتی دارید؟
زراعت کیش: سوابق یک سری مزایا دارد و یکسری معایب. یکی از معایبش این بود که شورای‌عالی انقلاب فرهنگی شاید آمدن عجولانه از ۴۰درصد شروع کردند و نیامدند از ۵ یا ۱۰درصد شروع کند تا آموزش و پرورش خودش را به‌روز کند. ما یک آمار از کنکور۱۴۰۲زمانی که سوابق اعمال شد، داریم که براساس دهک پذیرفته‌شدگان را بررسی کردیم نه براساس استان؛ چون ما در سیستان و بلوچستان دهک۱۰داریم دهک یک هم داریم.مامی‌خواهیم به یک دیدی از سهم دهک‌ها دررتبه‌های خوب برسیم.۵۴ درصد رتبه‌های زیر ۳۰۰۰ از دهک‌های ۹ و۱۰بودن و ۳.۴درصد دهک‌های یک و دو، رتبه‌های بین ۳۰۰۰ تا۱۰ هزار ۴۹درصد از دهک‌های ۹و۱۰بودند و ۵.۹درصد از دهک‌های یک و دو،علوم ریاضی ۶۲درصد رتبه‌های زیر۳۰۰۰، دهک ۹ و ۱۰ بودن ۱.۷درصد دهک یک و دو، علوم تجربی ۵۲.۱رتبه‌های زیر ۳۰۰۰ از دهک ۹و۱۰ بودن و ۴.۵درصد یک و دو، هرچقدر به علوم انسانی نزدیک‌تر می‌شویم، سهم دهک‌های۹ و ۱۰کمترمی‌شود.درعلوم انسانی ۴۳.۱دهک ۹و۱۰بوده و۴.۴درصد دهک یک و دو بوده است. حالا این را مقایسه بکنیم با کاری که شورا انجام داده بود، به ظاهر سهم دهک‌های پایین جامعه ارتقا پیدا کرده بود ولی چون جامعه آماری و روش کار ما متفاوت بود، باید بیشتر بررسی کنیم، ببینیم واقعا معنادار هست یا نه. طبق کاری که شورا انجام داده بود، سهم دهک‌های۹و۱۰کاهش پیدا کرده ولی یک پارامتر‌های دیگری مثل میزان تقلب‌هاهست که بایدسنجیده شود؛ چون آموزش و پرورش دستگاه‌های سیگنال‌یاب‌شان را امسال خیلی بهتر پوشش دادند.از نظر من به‌عنوان کارشناس در بحث مافیای کنکور یا آموزشگاه‌های آزاد همان اتفاقی که برای کنکور افتاده است در سوابق تحصیلی هم می‌افتد و این غیر‌قابل‌اجتناب است. لازم است جایی که دهک‌های پایین جامعه دسترسی‌شان به جزوات و پکیج‌هایی که تولید شده کم می‌شود، آموزش و پرورش خودش ورود کند و پکیج‌های مورد نیاز یا استادان و معلمانی را در اختیار مناطق دور‌دست و دهک‌های پایین جامعه قرار دهد و به‌نحوی تبعات این مسأله را کاهش دهد. ممکن است بحث عدالت آموزشی به همان چالشی که کنکور دچارش شده، مبتلا شود. همان‌طور که گفتم آموزش و پرورش ۴۴هزار میلیارد تومان تا پایان سال ۱۴۰۲ بدهی داشته است. شاید زیرساخت‌هایشان مشکلی نداشته باشد ولی کیفیت آن زیرساخت نمی‌تواند پاسخگوی نیاز شرایط جدید باشد.
امرایی: با اجرای مصوبه‌ای که شورای عالی انقلاب فرهنگی داشت، سیستان و بلوچستان سی‌ویکم است یا معدل ۱۰شده، ۹شده، بیایید ثابت کنید چرا این‌گونه شده! شما کنکور را بردارید مافیای کنکور را هم بردارید به جای آن مافیای معدل ایجاد می‌شود. الان برای ثبت‌نام مدارس غیرانتفاعی شما صف بسته‌اند. مدارس دولتی شما متقاضی ندارد، فقط برای بعضی مناطق دارد و می‌روند ثبت‌نام می‌کنند. در حال‌حاضر ۲۰ هزار مدرسه غیرانتفاعی داریم. ۱۷ هزار بود که ظرف سه سال گذشته به این عدد رسیده است.
منبع: روزنامه جام جم 24 تیر 1403 خورشیدی