خطر سقوط کابل

«در حال بازگشت سریع به گذشته‌ای هستیم که 20 سال از آن فرار کردیم.»، «سرعت پیشروی طالبان باورکردنی نیست.»، «فکر نمی‌کردیم طالبان به این سرعت پشت دروازه‌های کابل باشد.»
در 24 ساعت گذشته بارها و بارها این جملات و جملاتی مشابه از زبان مرد و زن در افغانستان شنیده‌ شده است. طالبان تا ساعت 9 بامداد روز جمعه به گفته ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی آن 14 ولایت افغانستان را به تصرف خود درآورده بود. پس از آن نیز هر ساعت خبرهای کوتاه درباره پیشروی طالبان یا تصرف ولایتی جدید منتشر شده است.
خبرهای رسیده از ارگ ریاست‌جمهوری در کابل از رایزنی‌های فشرده اشرف غنی، رییس‌جمهور افغانستان با مقام‌های سیاسی از ایالات متحده تا بریتانیا حکایت دارد. همزمان از دوحه خبرهای تایید نشده درباره تفاهم بر سر تشکیل دولت انتقالی به گوش می‌رسد و در نیویورک هم شورای امنیت وضعیت سیاسی و امنیتی در افغانستان را بحرانی و حساس خطاب می‌کند. شبه‌نظامیان طالبان اسلحه بر دوش در ولایت هرات روز خود را با حضور در شهربازی این شهر با جولان دادن در خیابان‌ها آغاز کردند و ظهر نیز در مسجد جامع جامعه بزرگ این شهر برای نخستین‌بار در 20 سال گذشته به امام جماعتی از طالبان اقتدا کردند. ایالات متحده و بریتانیا که در تصمیم قبلی برای خروج از افغانستان راسخ هستند، اعلام کردند که نیروهای نظامی تازه نفسی را به این کشور اعزام خواهند کرد اما نه برای جنگیدن با طالبان بلکه برای تسهیل روند نقل و انتقال نیروها و دیپلمات‌های این کشورها از افغانستان.
تصاویری که در 48 ساعت اخیر از نحوه پیشروی طالبان منتشر شده، کشورهایی را که در 20 سال گذشته دستی در آتش افغانستان داشتند شوکه کرده است. تا کمتر از یک ماه پیش تصور می‌شد که طالبان از بیم مقاومت مردمی و نیروهای امنیتی فعلا خیال تصرف شهرهای بزرگ‌تر را در سر ندارد و به ولایت‌های کوچک‌تر رضایت خواهد داد. همزمان گفته می‌شد که طالبان اشتباه دهه 90 را تکرار نخواهد کرد و کسب مشروعیت و مقبولیت بین‌المللی را بر پیشروی‌های سریع ترجیح می‌دهد. رفتارهای طالبان در دو هفته اخیر به شاهدی برای نقض این ادعا تبدیل شد. در حالی که نیروهای امنیتی از نیمروز تا هرات و قندهار برای خارج شدن شهر سوار بر ماشین‌های نظامی از یکدیگر سبقت گرفتند، سخنگوی طالبان مدعی شد که سقوط شهرهای بزرگ نشانه استقبال افغان‌ها از طالبان است . هرات در حالی ناباورانه به دست طالبان تصرف شد که ویدیوهای رسیده از جولان شبه‌نظامیان طالب در میدان‌ها و خیابان‌های اصلی این شهر که خالی از هرگونه نیروی نظامی بودند با واکنش‌های بسیاری در فضای مجازی روبه‌رو شد. بسیاری از خبرنگاران و ناظران مسائل افغانستان در فضای مجازی با اشاره به فرار نیروهای امنیتی افغانستان نوشتند که تحولات این روزهای افغانستان نشان می‌دهد که 20 سال تلاش برای تجهیز و تعلیم نیروهای نظامی این کشور بیهوده بوده و حالا ایالات متحده با ترک افغانستان ثابت کرد که سرمایه مادی و انسانی که در این سال‌ها در افغانستان هزینه کرد، نتوانسته مسیر بازگشت این کشور به سال 2000 را مسدود کند.
هشت ماه پس از روی کار آمدن دولت جدید در ایالات متحده، دونالد ترامپ، رییس‌جمهور پیشین و مایک پمپئو، وزیر خارجه او جو بایدن را متهم به سهل‌انگاری و تصمیم اشتباه کرده و ادعا می‌کنند که خروج از افغانستان با این سبک و سیاق اشتباه و برنامه دولت قبل امریکا برای ترک افغانستان متفاوت بوده است. همزمان صدای انتقاد جمهوری‌خواهان و برخی دموکرات‌ها در کنگره ایالات متحده هم بلندتر شده و از جو بایدن می‌خواهند که در تصمیم گرفته شده برای ترک افغانستان تا پایان ماه جاری میلادی تجدیدنظر کند. انتقاد‌هایی که ظاهرا تاثیری بر بایدن و تیم او در پرونده افغانستان ندارد و زلمی خلیل‌زاد در دوحه همچنان دوشادوش طالبان از یک سو و هم‌صحبت با عبدالله عبدالله از سوی دیگر تلاش می‌کند به نقشه راهی برای تغییر زمین بازی و تقسیم قدرت در افغانستان برسد. نقشه راهی که احتمالا یکی از اصلی‌ترین مولفه‌های آن کناره‌گیری اشرف غنی خواهد بود. سناریویی که به نظر می‌رسد مورد حمایت پاکستان نیز است و «عمران خان»، نخست‌وزیر این کشور به نقل از رهبران طالبان، گفته تا زمانی که اشرف ‏غنی در قدرت باشد، این گروه حاضر به گفت‌وگو نخواهد شد‎.‎ به گزارش رسانه‌ها، عمران خان که این روزها از سوی بخشی از افکار عمومی در افغانستان متهم شماره یک وضعیت جاری در این کشور است به خبرنگاران خارجی گفت: 3 یا 4 ماه پیش، هنگامی که رهبران ارشد طالبان به پاکستان آمدند، من سعی کردم آنها را متقاعد کنم که صلح کنند؛ شرایط طالبان این است: «تا زمانی که اشرف غنی در آنجا قدرت دارد؛ ما با این دولت گفت‌وگو نمی‌کنیم  .»

پیشروی طالبان و سرنوشت نامعلوم زنان
در حالی که برخورد فرماندهان طالبان در هر یک از ایالت‌های به تصرف درآمده با مردم متفاوت گزارش شده زنگ‌های خطر در نهادهای حقوق بشری بین‌المللی به خصوص پیرامون وضعیت زنان به صدا درآمده است. برخی گزارش‌های میدانی از ولایت‌های زیر سلطه طالبان از ربودن دختران نوجوان و وادار کردن آنها به ازدواج موقت با نیروهای طالبان حکایت دارد و همزمان از برخی ولایت‌ها نیز خبرهایی مبنی بر ممنوع شدن کار زنان در خارج از منزل گزارش شده است. این در حالی است که خبرنگار بی‌بی‌سی در گزارشی که از بلخ تهیه کرده تصاویری را نشان می‌دهد مبنی بر اینکه زنان می‌توانند برخلاف قواعد اعلام شده طالبان در برخی دیگر از ولایت‌ها بدون همراهی مرد محرم از خانه خارج شوند یا نیازی به پوشاندن صورت خود با برقع ندارند و پوشاندن موی سر کفایت می‌کند. با این‌همه در هیچ کدام از تصاویر ویدیویی که از شهرهای تازه به تصرف درآمده توسط طالبان مانند هرات منتشر شده زنی در خیابان دیده نمی‌شود و به نظر می‌رسد که زنان از بیم جان خود تن به حصر تحمیلی در خانه‌ها داده‌اند.
اروپا و امریکا خطاب به شهروندان خود:
فورا خاک افغانستان را ترک کنید
کشورهای اروپایی درگیر در پرونده افغانستان درست مانند 20 سال پیش که به دستور ایالات متحده به این کشور حمله کردند برای خروج نیز چشم به دهان کاخ‌سفیدنشین‌ها دوخته‌اند. در حالی که در آلمان و بریتانیا برخی مقام‌های سیاسی مخالف روند در پیش گرفته شده از سوی لندن و برلین در قبال افغانستان هستند و درباره فاجعه انسانی در این کشور و عقب‌گرد وضعیت زنان در سایه سلطه طالبان هشدار می‌دهند، دولت‌ها بر ترک افغانستان تاکید دارند. روز پنجشنبه دولت‌های آلمان، فرانسه و انگلیس از شهروندان خود درخواست کردند هرچه سریع‌تر افغانستان را ترک کنند.وزارت امور خارجه آلمان از شهروندان خود در افغانستان درخواست کرد هرچه سریع‌تر و طبق برنامه پروازها، خاک این کشور را ترک کنند.این وزارتخانه در بیانیه‌ای نوشت: «به افراد دارای ملیت آلمانی اکیدا توصیه می‌شود که از فرصت برای ترک این کشور در اسرع وقت استفاده کنند». وزارت امور خارجه انگلیس و فرانسه نیز از شهروندان خود درخواست کرده‌اند هرچه سریع‌تر افغانستان را ترک کنند.
پیش از این سفارت امریکا در کابل با صدور بیانیه‌ای از شهروندان امریکایی در بحبوحه پیشروی‌های سریع گروه طالبان در افغانستان، خواسته بود «فورا» خاک این کشور را ترک کنند.شبکه خبری «سی‌ا‌ن‌ا‌ن»، به نقل از یک مقام دولت امریکا، یک منبع دیپلماتیک غربی و فردی مطلع به تحولات افغانستان گزارش کرده امریکایی‌ها در نظر دارند تعداد کارمندان دیپلماتیک خود در افغانستان را کاهش داده و سفارت خود را به فرودگاه کابل منتقل کنند. روز گذشته وزارت خارجه دانمارک نیز اعلام کرد که سفارتخانه این کشور در کابل را تعطیل خواهد کرد. این در حالی است که برخی کشورها مانند روسیه اعلام کرده‌اند قصد تعطیلی فعالیت دیپلماتیک خود در پایتخت افغانستان را ندارند. تصمیمی که مشخص نیست در صورت وخامت اوضاع و رسیدن شبه نظامیان طالبان به پایتخت تغییر نکند.

دیپلمات‌های ایرانی در هرات منتظر تصمیم تهران
همزمان با تصرف هرات توسط طالبان یکی از مهم‌ترین پرسش‌ها در فضای مجازی پیرامون وضعیت دیپلمات‌های ایرانی در نمایندگی ایران در این شهر بود. طالبان در چند هفته اخیر بارها و بارها تاکید کردند که در مسیر پیشروی کاری به سفارتخانه‌ها و نمایندگی‌های کشورهای خارجی در ولایت‌های متفاوت افغانستان ندارند اما برای ایرانی‌ها تجربه قتل دیپلمات‌های ایرانی در نمایندگی ایران در مزارشریف در دهه 70 باب هرگونه اعتماد به وعده طالبان را بسته است.  سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه صبح روز جمعه با اعلام نگرانی جمهوری اسلامی ایران از تشدید خشونت‌ها در افغانستان و وضعیت مردم و بی‌جا‌شدگان، خواستار توجه به حفظ جان مردم و غیرنظامیان در بحبوحه شرایط جاری شد.  خطیب‌زاده همچنین با توجه به تسلط طالبان بر شهر هرات، توجه جدی آنها در تامین امنیت و سلامت کامل دیپلمات‌ها و اماکن دیپلماتیک را مورد تاکید قرار داد و از ارتباط مستمر وزارت امور خارجه با سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران در هرات و پیگیری وضعیت سلامت همکاران مستقر در آن نمایندگی خبر داد‌ .

طالبان خطاب به مردم و نیروهای امنیتی: مقاومت نکنید
مقام‌های سیاسی برخی کشورهای منطقه مانند پاکستان و روسیه یا درگیر در پرونده افغانستان مانند ایالات متحده در چند روز اخیر نسبت به فرار نیروهای امنیتی و ارتش افغانستان از ولایت‌ها و رها کردن شهروندان غیرنظامی با شبه نظامیان طالبان انتقادهای تندی را مطرح کرده‌اند. از جو بایدن رییس‌جمهور ایالات متحده که گفت نیروهای امنیتی تجهیزات لازم را در اختیار دارند و باید از مردم محافظت کنند تا عمران خان نخست وزیر پاکستان که با رد انتقادهای کابل درباره حمایت اسلام‌آباد از طالبان به طعنه گفت: آیا تقصیر پاکستان است که نیروهای نظامی شما فرار می‌کنند؟ روز گذشته شبیه این طعنه‌ها از زبان ضمیر کابلوف، نماینده ویژه ریاست‌جمهوری روسیه در امور افغانستان نیز شنیده شد. کابلوف ضمن رد احتمال تصرف کابل توسط طالبان گفت: «طالبان کنترل قندهار را نه در پی جنگ، بلکه به دلیل فرار ارتش افغانستان که توسط ناتو و ایالات متحده آموزش دیده، به دست گرفتند.تصرف قندهار دقیقا همان چیزی را نشان می‌دهد که ما درباره آن صحبت کردیم: این شهر در نتیجه نبردی با مقاومت شجاعانه نیروهای افغان تصرف نشد، بلکه به علت فرار ارتش افغانستان که توسط امریکایی‌ها و ناتو آموزش دیده بودند، اتفاق افتاد.»
«سرگئی لاوروف»، وزیر خارجه روسیه نیز در موضع‌گیری مشابه گفت: «پیشرفت طالبان در افغانستان به دلیل مواضع مقامات کابل است». در حالی که تصویر فرار نیروهای امنیتی از ولایت‌ها و تحویل دادن کنترل شهرها بدون تحمیل هیچ گونه تلفاتی بر طالبان، به انتقادهای شدیداللحن مردمی از دولت و نیروهای امنیتی در فضای مجازی افغانستان منتهی شده است، «قاری یوسف احمدی»، سخنگوی طالبان در بیانیه‌ای از مردم خواست دست از مقاومت بردارند. در بخش‌هایی از این بیانیه آمده است: «امارت اسلامی به نیروهای دشمن اعلام می‌کند که از مقاومت بی‌حاصل دست بردارند. آغوش امارت اسلامی برای آنها باز است. نیروهای دولتی جان خود را به خطر نیندازند و زمینه را برای ایجاد یک نظام خالص اسلامی، مستحکم و افغان شمول فراهم کنند».

روند دوحه و خیال خام امریکا
ایالات متحده در دو سال اخیر تنها راه‌حل سیاسی برای پایان دادن به بحران در افغانستان به منظور ترک این کشور را در دوحه پایتخت قطر تحت عنوان «روند صلح» دنبال کرده است. روندی که با در حاشیه نگه داشتن دولت رسمی در افغانستان آغاز و به دست دادن و لبخند مایک پمپئو، وزیر خارجه وقت امریکا با رهبران طالبان مقابل دوربین رسانه‌های بین‌المللی منتهی شد. روندی که به متن توافقی چند صفحه‌ای با طالب منتهی شد و تا به امروز طالب به یکی از تعهدات خود طبق آن متن عمل نکرده اما ایالات متحده در حال اجرای تک به تک تعهداتش است. با وجود پیشروی‌های طالبان در چند هفته اخیر که منجر به آواره شدن جمعیت قابل توجهی از مردم افغانستان شده، واشنگتن همچنان ترجیح می‌دهد کلاه خود را حفظ کرده و همچنان در دوحه به دنبال راه‌حلی ولو موقت برای آرام کردن افغانستان بگردد. راهکاری که ظاهرا طالبان خود را به آن متعهد نمی‌داند. روز گذشته همزمان با موجی از اخبار رسانه‌ای تایید نشده درباره نقشه راه‌های به دست آمده در دوحه در سایه رایزنی‌های سیاسی، «محمد نعیم»، سخنگوی تیم مذاکره‌کننده طالبان گفت که در نشست سه روزه صلح افغانستان در قطر تنها قرار است نظرات کشورهای شرکت‌کننده شنیده شود و در این نشست هیچ تصمیمی صورت نخواهد گرفت.
نعیم با ادعای اینکه دولت افغانستان تعهدی به مذاکرات ندارد، افزود: اینها به صلح تعهد و تمایل ندارند، پس فکر نمی‌کنم که این نشست‌ها پیشرفت خاصی داشته باشد.
از سوی دیگر «عبدالله عبدالله» رییس شورای عالی مصالحه افغانستان می‌گوید که عدم پیشرفت در مذاکرات صلح به دلیل عدم جدیت و باور طالبان به یافتن یک راه‌حل سیاسی برای بحران افغانستان است. عبدالله در این خصوص گفت: دولت افغانستان طرفدار دستیابی به راه‌حل سیاسی از طریق مذاکره و تعیین میانجی یا میانجی‌ها برای سامان‌بخشیدن به مذاکرات است و به همین دلیل طرح خود را به قطر ارایه کرده است تا از این طریق به دست دیگر کشورهای مشارکت‌کننده در نشست قطر برسد.
هیات سیاسی طالبان در حالی در دوحه ژست مذاکره می‌گیرد که در پشت پرده این ژست پوششی برای پیشروی‌های سریع نظامی این گروه در میدان است. طالبان با استفاده از ناتوانی دولت اشرف غنی، پذیرش طالبان به عنوان بخشی بزرگ از واقعیت سیاسی افغانستان توسط بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، عقب‌نشینی نظامی ایالات متحده و ناتوانی قوای امنیتی در حال تکرار همان سناریویی است که در دهه 70 پیش برده و قدرت را در دست گرفت. قدرتی که البته تنها از سوی سه کشور به رسمیت شناخته شد. در چند روز گذشته کشورهایی چون روسیه، ایالات متحده و کشورهای اروپایی به طالبان هشدار داده‌اند که در صورت تصاحب قدرت با زور این گروه را به رسمیت نخواهند شناخت.

سازمان ملل خطاب به همسایگان افغانستان:
مرزهای خود را باز نگه دارید
تصاویر فرار مردم افغانستان به سمت مرزهای مشترک با پاکستان و ایران در چند هفته اخیر زنگ خطر را برای کشورهای همسایه افغانستان به صدا درآورده است. آوار‌گی مردمی که فرار از ولایت‌های تحت سلطه طالب را به ماندن و زندگی کردن در سایه آنها ترجیح داده‌اند جامعه جهانی را نگران کرده است و برهمین اساس مدیر شورای آوارگان نروژ هشدار می‌دهد که افزایش خشونت‌ها در سراسر افغانستان در هفته‌های اخیر باعث شگفتی امدادگران شده چون این کشور به سرعت به سوی یک بحران بشری گسترده پیش می‌رود. به گزارش خبرگزاری اسپوتنیک، «تریسی فون هیردن»، مدیر اجرایی این موسسه گفت: ما خودمان را گرفتار یک بحران بشری بزرگ می‌بینیم. خانواده‌های وحشت‌زده در روزهای گذشته از کابل می‌گریزند. اردوگاه‌ها دیگر جا ندارند. نگران این هستیم که اوضاع در سراسر افغانستان با سرعتی غیرقابل پیش‌بینی رو به وخامت بگذارد. درگیری‌ها بین طالبان و نیروهای امنیتی افغان عملیات این موسسه خیریه مستقر در اسلو را تحت تاثیر قرار داده است که شامل ارسال کمک‌های بشردوستانه به ۹۰۰ هزار افغان می‌شود. از آنجا که افغانستان همچنان یکی از خطرناک‌ترین کشورها برای انجام عملیات خیرخواهانه ما قلمداد می‌شود، ‌بیش از هر زمان دیگری مهم است که آژانس‌های کمک‌رسان بتوانند به مردم این کشور کمک کنند چون درگیری‌ها در این کشور رو به افزایش است.
بر اساس آمار سازمان ملل، در مجموع ۳.۵ میلیون نفر در افغانستان آواره هستند که ۳۹۰ هزار تن آنها در آغاز سال جاری میلادی آواره شده‌اند اما آمار واقعی بیش از این تعداد است.
در چنین شرایطی، سازمان ملل از کشورهای همسایه افغانستان خواست مرزهای خود را با توجه به تشدید درگیری‌ها در افغانستان باز نگه دارند و در خصوص کمبود قریب‌الوقوع غذا و نیاز بسیاری از افغان‌ها به پناهندگی در سطح بین‌المللی هشدار داد. «شابیه منتو»، سخنگوی آژانس پناهندگان سازمان ملل متحد در نشست خبری در ژنو سوییس ضمن درخواست از کشورهای اطراف افغانستانِ درگیر جنگ برای باز نگه داشتن مرزهای خود گفت: ناتوانی در جست‌وجوی امنیت ممکن است جان افراد بی‌شماری را به خطر اندازد. کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل آماده است تا به مقامات ملی کمک کند در صورت لزوم پاسخ‌های بشردوستانه را افزایش دهند.
در حالی که با تصرف شهرهای زرنج و فراه، تعداد قابل توجهی از نیروهای نظامی افغانستان به همراه خودروهای نظامی و تجهیزات به ایران پناه آوردند و مرزبانی ایران نیز مراتب ورود و انتقال هوایی آنها به کابل را فراهم کرد، اوضاع در مرز مشترک افغانستان و پاکستان به این آرامی نیست. روز پنجشنبه نیروهای پاکستانی در نزدیک گذرگاه مرزی سپین بولدک در ولایت کندهار با صدها تن از شهروندان افغانستان که در آن سوی گذرگاه گرفتار شده بودند، درگیر شدند.شماری از شهروندان افغانستان زمانی که در منطقه چمن در آن سوی گذرگاه سپین بولدک گرفتار شده بودند، به علت بسته بودن این گذرگاه با نیروهای پاکستانی درگیر شدند.این درگیری پس از آن رخ داد که مسافران، پیکر یک مسافر ۵۶ ساله افغان را که در انتظار گذشتن از مرز جان باخته بود، به مقر نیروهای پاکستانی منتقل کردند تا خواهان بازگشایی گذرگاه شوند.گذرگاه مرزی سپین بولدک در حال حاضر از سوی طالبان بسته شده است و مسافران نمی‌توانند رفت و آمد کنند.پیش از این طالبان گفته بودند که به علت تصمیم پاکستان به پایان دادن عبور بی‌ویزا، این گذرگاه را بسته‌اند. سازمان ملل در حالی از همسایگان افغانستان چنین درخواستی را مطرح کرده که دولت ترکیه اعلام کرده به دلیل فقدان وجود قراردادی در زمینه اسکان موقت یا رسیدگی به پناهجویان افغانستانی مرزهای خود با اروپا را باز نگه داشته و مانع از ورود افغانستانی‌ها به خاک اروپا نخواهد شد. همزمان در اروپا نیز بحث درباره اخراج یا نگه داشتن مهاجران افغانستانی ادامه دارد. در حالی که فرانسه، آلمان و هلند از جمله کشورهایی هستند که با توجه به وضعیت افغانستان تعلیق اخراج مهاجران افغان را اعلام کرده‌اند، اتریش، بلژیک، دانمارک و یونان از اتحادیه اروپا خواسته‌اند که این اجازه را ندهد و ادعا می‌کنند که توقف بازگرداندن مهاجران افغانستانی سیگنال اشتباهی را ارسال می‌کند و به احتمال زیاد تعداد بیشتری از شهروندان افغان را ترغیب می‌کند تا خانه‌های خود را به مقصد اتحادیه اروپا ترک کنند.

«شیر هرات» در محاصره شبه‌نظامیان 

محمد اسماعیل خان از فرماندهان جهادی معروف به شیر هرات در چند هفته گذشته به چهره مبارزه با طالبان در افغانستان تبدیل شده بود. پیرمردی با محاسن سفید در دهه 70 عمر که در دو هفته اخیر شبانه روز در کنار نیروهای مردمی از هرات محافظت کرد اما در نهایت روز پنجشنبه با تصرف هرات توسط طالبان در خانه خود به اسارت این گروه درآمد. تصاویر محمد اسماعیل خان در محاصره جوانانی سلاح به دست موجی از خشم عمومی را در میان کاربران فضای مجازی در افغانستان به راه انداخت. بسیاری او را با والی غزنی مقایسه کردند که به راحتی در برابر طالبان کوتاه آمده و با بدرقه آنها ولایتش را ترک کرد. اسماعیل خان در مصاحبه‌ای که ظاهرا در اسارت است در حالی که نیروهای طالبان سمت راست و چپ او نشسته‌اند، گفت: «طالبان با مردم باید با رویه‌ای برخورد کند که در کنار هم بتوانند زندگی مرفه داشته باشند.»
او در پاسخ به سوالی که چه احساسی دارد، می‌گوید: چون دفعتا این حادثه صورت گرفته نمی‌توانم چیزی بگویم.

منبع: روزنامه اعتماد 23 مرداد 1400 خورشیدی