زنان و جنبش‌های رهایی بخش
نیره نوری
پرداختن به جایگاه بانوان در تاریخ معاصر این سرزمین بسیار حائز اهمیت است. زنان ایرانی در گذر زمان، خصوصا در دهه‌های اخیر با تلاش و کوشش فراوان، موجب ارتقا و رشد سطح دانش، بینش و اندیشه خود گردیده‌اند. در این عرصه در کنار مردان و شاید در مواردی پیشاپیش آنها حرکت و توفیق داشته‌اند. آنچه اهمیت این رشد و بالندگی را بیشتر می‌کند آن است که در مسیر رشد و توسعه، معمولا عوامل بازدارنده و چالش‌برانگیز در مسیر بانوان از همدلی‌ها و همراهی‌ها پیشی داشته و انرژی فراوانی را از جنبش و حرکت زنان به جهت کنترل این مخالفت‌ها و کج‌اندیشی‌ها به خود اختصاص داده است. از قبل انقلاب و شاید اوایل دهه چهل مخالفت بخش‌هایی از جامعه خصوصا بخش سنتی و روحانیت با حضور اجتماعی زنان و مشارکت در امر تعیین سرنوشت و حق رای پر رنگ بود. با گسترش فضای انقلابی و توسعه و فراگیری نهضت با شعارها و خواسته‌های اساسی در مخالفت با دیکتاتوری و استبداد رژیم پهلوی، جامعه سنتی و بخشی از روحانیون به اهمیت حضور و فعالیت زنان در عرصه اجتماع و همایش‌ها و اجتماعات خصوصا به جهت انرژی بالا و شجاعت و ایثارگری این بخش از جامعه در مخالفت با استبداد و خودکامگی پهلوی، همراه شد. به گونه‌ای که حضور زنان در ماه‌های منتهی به انقلاب ۵۷ پیشاپیش اعتراضات مردمی کاملا پررنگ و تاثیرگذار و پیشرو بود. در آن زمان حضور زنان در عرصه اعتراضات و فعالیت‌های اجتماعی، با پشتیبانی رهبران انقلاب و نهضت ضداستبدادی علیه رژیم پهلوی همراه بود و هیچ‌گونه محدودیت و مرزبندی برای حضور زنان در مبارزات ضداستبدادی علیه رژیم پهلوی چه از منظر پوشش و سبک زندگی و باورهای اعتقادی و مذهبی، موضوعیتی نداشت. همچنان‌که برای مردان حاضر در اعتراضات این محدودیت‌ها از طرف رهبران و کنشگران انقلابی درنظر گرفته نمی‌شد؛ همه با هر نوع دیدگاه، فکر و اندیشه و پوشش و سبک زندگی و… یک موضوع مشخص را پیگیری می‌کردند؛ نفی استبداد و دیکتاتوری خودکامه حاکم بر مردم ایران، یعنی شاه و عوامل سرکوب وابسته به رژیم. انقلاب ۵۷ با حضور حداکثری تمام تفکرات و اندیشه‌های ضداستبدادی و اقشار مختلف و متنوع مردم ایران و با شعار محوری «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» به پیروزی رسید. جهت رسیدن به حاکمیتی فراگیر، آزاد، مستقل و اسلامی و متکی به رای و نظر مردم و با حضور همه تفکرات و اندیشه‌ها در بهمن ۵۷ به سرانجام رسید. زنان و مردان که در کنار هم و با اراده بالا و بدون خط‌کشی‌های خودی و غیرخودی، علیه استبداد به‌پا خواستند و به دنبال استقلال و آزادی بودند و با هر نوع محدودیت و استبداد در هر لباسی مخالفت می‌ورزیدند. تا چند سال ابتدایی پس از انقلاب ۵۷ علی‌رغم برخی تسویه‌حساب‌ها و حذف‌ها که شکل و نتیجه آن قابل‌تامل و بررسی است…
، مسیر تا حدود زیادی با آرمان‌های نهضت ضداستبداد و انقلاب ۵۷ هماهنگ بود. کسی در سبک زندگی، اندیشه، تفکرات و پوشش مردم سرک نمی‌کشید ولی کم‌کم فضا به سمت تندروی، حذف و محدودیت و… رفت. نقش جدی جریانات فکری خاص خصوصا مجاهدین خلق در بستر‌سازی و تقویت و سرعت بخشیدن به ایجاد محدودیت برای فضای آزاداندیشی و آزادی بیان بسیار پررنگ بود و بهانه‌ای شد در دست تفکراتی که به دنبال حذف رقبای سیاسی و بسته و محدود کردن فضای سیاسی و اجتماعی کشور بودند.گسترش محدودیت‌ها و بسته شدن فضای سیاسی و اندیشه‌ورزی و ایجاد محدودیت‌های اجتماعی به ویژه برای بانوان جامعه بیشتر محسوس بود.به گونه‌ای که جامعه باید با یک نوع دیدگاه و تفکر و برداشت تنگ‌نظرانه از دین و سیاست در حوزه اجتماعی و فرهنگی خود را هماهنگ می‌کرد.به مرور تفکرات تندرو و اندیشه‌های خشک جای خود را به نظرات روشنفکرانه و ضد استبدادی ماه‌های قبل انقلاب ۵۷ داد. در اِعمال تفکرات محدودکننده؛ زنان و دختران با بیشترین آسیب و محدودیت مواجه شدند. البته با مرور زمان، زنان با افزایش توانمندی‌ها و سطح علمی و آکادمیک خود جایگاه خویش را در جامعه ارتقا دادند. ولی هنوز پس از گذشت ۴۳ سال از بهمن ۵۷، شاهد برخوردها و تفکرات زن‌ستیزانه که متاسفانه معمولا در نگاه کسانی که مدعی دینداری هستند و القابی چون انقلابی و حزب اللهی را یدک می‌کشند و در ساختار حاکمیت نیز دارای قدرت می‌باشند، دیده می‌شود. نمونه اخیر این نگاه تنگ‌نظرانه و سیاسی و مردسالار به موضوعات مرتبط به جامعه زنان، برخورد زشت و زننده و توهین‌آمیز با دو بانوی اندیشمند و فرهیخته خانم‌ها زهرا شجاعی و مولاوردی در برنامه جهان‌آرا (شبکه افق) بودیم و متاسفانه در این نوع نگاه زن‌ستیزی‌ها و توهین به زنان بخشی از بانوان نیز نقش‌آفرینی می‌کنند. به درستی باید اشاره کرد که، گسترش دانش و آگاهی جامعه و بالا رفتن توانمندی و اندیشه و علم زنان مقدمه‌ای است برای تدوین و گسترش قوانین و حقوق انسانی حامی و مدافع بانوان تا از ابراز سلیقه شخصی، تند و متحجرانه و محدودکننده بانوان و کنشگری و اثرگذاری آنها جلوگیری شود. معمولا قوانین محدودکننده حقوق و آزادی‌های زنان، توسط مردان جامعه تدوین و به زبان می‌آید و به همین جهت باید برای احقاق حقوق و آزادی‌های زنان، در کنار تلاش همه‌جانبه جنبش زنان، اندیشمندان، فرهیختگان، دانشگاهیان و روحانیون عالم به‌روز، تلاش فراوانی کنند تا بتوان حقوق و قوانین حافظ منافع و حقوق برابر برای بانوان جامعه ایران و نیز ایجاد شرایط برابری برای تلاش و کنشگری و تاثیرگذاری زنان در جامعه و در تمام حوزه‌ها فراهم و عملیاتی کرد.
منبع: روزنامه اعتماد 18 بهمن 1400 خورشیدی
