نظام تصمیم‌گیری مشارکت محور از مدرسه تا ستاد
سیدجواد حسینی
در بخش‌های پیشین ضرورت مشارکت و ابعاد آن برمبنای اسناد قانونی و بالادستی خصوصا سند تحول بنیادین تشریح شد و درنهایت بسته تحولی توسعه مشارکت در نظام آموزش و پرورش پیشنهاد شد اکنون در چارچوب بسته پیشنهادی محورهای مختلفی وجود دارد که به تشریح آن طی چندین یادداشت خواهیم پرداخت. در این نوشتار نظام تصمیم‌گیری مشارکت محور از مدرسه تا ستاد را معرفی می‌کنیم. مشارکت ارکان آموزش و پرورش در فرآیند تصمیم‌گیری از مهم‌ترین موضوعاتی است که اثربخشی تصمیمات در آموزش و پرورش را تحت تاثیر قرار می‌دهد. مطالعات گوناگون نشان می‌دهد چنانچه مشارکت با انگیزه ارج نهادن به دانش و اطلاعات، تجربه و توانایی‌های کارکنان و توجه به شرایط تصمیم‌گیری و میزان پذیرش آنان نسبت به تصمیم موردنظر همراه باشد، تاثیر بسزایی بر افزایش تعهد سازمانی، کاهش مقاومت در برابر تغییرات، کاهش تعارضات، افزایش کیفیت تصمیمات، بهبود روابط سازمانی، افزایش کارایی و اثربخشی، ارتقای سطح روحیه و رضایت شغلی کارکنان و در نتیجه بهره‌وری سازمان، می‌گذارد. از این رو با هدف بهره‌مندی از ظرفیت‌های مشارکت ذی‌نفعان در تصمیمات مهم سازمانی، نظام آموزش و پرورش طرحی تحت عنوان «نظام تصمیم‌گیری مشارکت‌محور» ارائه می‌شود. باتوجه به پراکندگی جغرافیایی مدارس، تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی، ویژگی‌های خاص مخاطبان، در آموزش و پرورش، استفاده از نظرات و راهکارهای معلمان و مدیران در قالب شوراهای مدارس و کارشناسان و مدیران استانی در قالب شوراهای آموزش و پرورش استانها در فرآیند برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری اهمیت بسزایی دارد، چراکه عوامل آموزشی، اداری و اجرایی شاغل در مدارس و ادارات استانی در صف مقدم ارتباط با دانش‌آموزان و خانواده‌ها به عنوان دو رکن اصلی تعلیم و تربیت و نیز حضور میدانی مستمر در مدارس به عنوان یکی دیگر از ارکان مهم در آن، در بطن مسائل و مشکلات موجود قرار داشته و آنها را از نزدیک درک و لمس می‌نمایند. نکته حایز اهمیت و جالب توجه در این خصوص طرح‌ها و راهکارهایی است که با بهره‌گیری از خبرگی حاصل از دانش و تجربه، از طرف بسیاری از همکاران در مدیریت این مسائل و مشکلات ایجاد شده در کلاس‌ها، مدارس و … به کار برده شده و رافع مشکلات می‌شوند که متاسفانه به علل مختلف نادیده گرفته شده و از سطح کلاس و مدرسه یا منطقه فراتر نمی‌رود، با اجرایی‌سازی این طرح وزارت آموزش و پرورش از مدرسه تا ستاد به ابرسازمانی یادگیرنده تبدیل خواهد شد که قادر است تجارب عملی ١١٧ هزار مدرسه، بیش از یک میلیون معلم و مجموعه شوراهای مدرسه و شوراهای آموزش و پرورش شهرستان‌ها و مناطق و استانها و درنهایت ستاد را در پهنه ملی به مشارکت در تصمیم‌گیری‌های مهم فرا می‌خواند و قدرت شور و اشتیاق و انگیزه و اندیشه معلمان را جایگزین مقاومت و مفارقت نماید. همچنین ایجاد نظامی جهت گردآوری این نظرات در مورد موضوعاتی که در مرحله سیاستگذاری و تصمیم‌گیری در وزارت آموزش و پرورش قرار دارند، می‌تواند کمک شایانی در بهبود کیفیت و حل مسائل به نظام تعلیم و تربیت در حوزه مختلف بکنند. در تمامی اسناد بالادستی ناظر بر آموزش و پرورش نیز با ادبیاتی متنوع بر توسعه مشارکت معلمان، عوامل مدرسه، دانش‌آموزان، والدین و… در امر برنامه‌ریزی، تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری تاکیدشده است که در مباحث پیشین مفصل به آنها اشاره نمودیم از جمله این موارد می‌توان به سیاست‌های کلی ایجاد تحول در نظام آموزش و پرورش، ابلاغی رهبری، سند تحول بنیادین، برنامه 119 از راهکار 1/22 زیر نظام مدیریت و رهبری اشاره نمود.
اهداف عمده طرح نظام تصمیم‌گیری
مشارکت محور عبارتند از:
– جلب مشارکت و استفاده بهینه از نظرات و تجربیات مدارس ادارات، معلمان، شوراهای مناطق و استانها و مدارس و صاحب‌نظران در حل مسائل و مشکلات و ارتقای سطح کیفی ارایه خدمات به جامعه از طریق کیفی‌سازی نظام تعلیم و تربیت.
– فراهم آوردن فضایی جهت بهره‌گیری از فکر، اندیشه و توان علمی و تجربه عملی همکاران در تصمیم‌سازی، تصمیم‌گیری، اصلاح و ارتقای سطح برنامه‌ها و فعالیت‌های آموزش و پرورش کشور.
– تقویت روحیه همفکری، احساس مسوولیت، همکاری و توسعه فعالیت‌های گروهی در سطح مدارس و مناطق و استانها.
– تمرکززدایی و توجه به تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی در تصمیم‌گیری‌ها.
ساختار پیشنهادی:
ساختار نظام تصمیم‌گیری مشارکت‌محور در آموزش و پرورش از چهار لایه زیر تشکیل می‌شود:
لایه اول) شورای مدرسه.
لایه دوم) شورای آموزش و پرورش مناطق و نواحی و شهرستان‌ها.
لایه سوم) شورای معاونان و شورای آموزش و پرورش استان.
لایه چهارم) شورای معاونان وزارت و شورای عالی آموزش و پرورش کشور.
فرآیند اجرا
نظر به تقاضامحور بودن این طرح، موضوعاتی که به تشخیص شورای معاونین وزارت یا شورای عالی آموزش و پرورش یا کمیسیون آموزش و فناوری مجلس شورای اسلامی نیازمند کسب نظر از سایر لایه‌های نظام تصمیم‌گیری مشارکت‌محور می‌باشد که با تشکیل دبیرخانه مرکزی طرح فرآیند اجرایی‌سازی آن پیگیری می‌شود و موضوعات ازسوی دبیرخانه مرکزی به سطوح مربوط اعلام می‌گردد. مراحل ارسال موضوعات و دریافت بازخوردها به ترتیب زیر خواهد بود:
1- ارایه موضوعات مهم از سوی شورای معاونان وزارتخانه یا شورای عالی آموزش و پرورش یا کمیسیون آموزش و فناوری مجلس شورای اسلامی به ادارات کل و سپس نواهی و مناطق و مدارس کشور.
2- بررسی موضوع ارجاعی در شورای مدرسه و ارسال نتایج بررسی‌ها و ارزیابی‌های شورای مدرسه به اداره آموزش و پرورش شهرستان‌ها و مناطق و طرح و جمع‌بندی در شورای معاونان و سپس شورای آموزش و پرورش مناطق و شهرستان‌ها.
3- بررسی موضوع در شورای معاونان ادارات کل آموزش و پرورش استانها و شورای آموزش و پرورش استان.
4- بررسی در شورای معاونان وزارت آموزش و پرورش و ارسال به دبیرخانه شورای عالی آموزش و پرورش.
ویژگی موضوعات قابل طرح در نظام تصمیم‌گیری مشارکت محور
موضوعات آموزش و پرورش بسیارند و در نظام اجرایی در مورد آنها تصمیم‌گیری و به اجرا گذاشته می‌شود. برخی از موضوعات مهم وجود دارند که می‌تواند در نظام تصمیم‌گیری مشارکت‌محور مورد توجه قرار بگیرند. ویژگی‌های مهم این موضوعات عبارتند از:
– امکان‌سنجی اجرایی و قابلیت پیاده‌سازی در مقیاس ملی
– پیش‌بینی الزامات حقوقی و قانونی
– توجه به منابع انسانی، مالی، تجهیزاتی و… موردنیاز
– توجه به اقتصائات فرهنگی، اقلیمی، سیاسی و بررسی ملاحظات آمایش سرزمینی
– تامین داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز برای اجرای صحیح
– داشتن توجیه اقتصادی
– ابتنا بر اسناد بالادستی و مفاد قانونی
-اثربخشی در ارتقای کیفیت و قدرت تحول‌بخشی. در پایان مجددا یادآور می‌شوم با اجرایی‌سازی نظام مشارکت‌محور از مدرسه تا ستاد نظام عریض و طویل و پهن پیکر تعلیم و تربیت از مدرسه و ارکان و عناصرش تا کارشناسان و مدیران اداری در مناطق هفتصد و شصت‌گانه و ستاد آموزش و پرورش در تصمیمات مهم مدیریت آموزشی و برنامه‌های درسی مشارکتی نظام‌مند و موثر داده خواهند شد و علاوه بر استفاده از تجارب و خردجمعی ایشان موجب افزایش انگیزش نیروهای انسانی از مدرسه تا ستاد خواهد شد و بر قدرت خلاقیت و نوآوری آنان خواهد افزود و انگیزه‌ها و اندیشه‌ها و نیز قدرت اراده آنها را در خدمت به نظام تعلیم و تربیت قرار خواهد داد.
منبع: روزنامه اعتماد 7 آذر 1402 خورشیدی
